Ode aan de correspondent: De ‘girlcrush’ van correspondent Titia Ketelaar op Martha Gellhorn
In een tweedehandsboekwinkel stuitte Titia Ketelaar op reisverslagen van Martha Gellhorn, één van de grootste vrouwelijke oorlogsverslaggevers van de vorige eeuw. Getuige zijn is het belangrijkste van de journalistiek, leerde Ketelaar.
To be there and to bear witness, that’s what is important. Het was het motto van Martha Gellhorn, één van de meest inspirerende vrouwelijke (oorlogs)verslaggevers van de vorige eeuw. Ik moest onmiddellijk aan haar denken toen ik over Melvin Capteins mancrush op Ernest Hemingway las.
Gellhorn (1908 – 1998) zou het me niet in dank hebben afgenomen. Ze was kort met Hemingway getrouwd – hij droeg For Whom the Bell Tolls (wiki) aan haar op – maar haar hele journalistieke carrière zou door dat huwelijk worden overschaduwd, en ze zou altijd met hem worden vergeleken en in verband worden gebracht.Terwijl ze na hun scheiding niets meer met de Amerikaanse schrijver te maken wilde hebben.
‘Alle politici zijn saai en leugenaars en nep’
In haar schitterende reisverslagenbundel Travels With Myself and Another noemt ze hem consequent UC, the unwilling companion, de ongewillige reisgenoot die helemaal geen zin had in rondreizen en het liefst in de bar zat. Want terwijl Hemingway toekeek, trok Gellhorn erop uit. Ze beschreef het leven van alledag, de wijze waarop gewone mensen reageerden op gebeurtenissen. Hoe ze zich aanpasten aan oorlog, of juist niet. In haar artikelen komen nauwelijks politici of generaals aan het woord: “Alle politici zijn saai en leugenaars en nep. Ik praat met mensen”, zei ze.
Tekenend was de manier waarop ze beiden verslag deden van D-Day in 1944. Hij zat veilig ver van de kust op een marineschip, en bekeek de landing van de Amerikaanse troepen door een verrekijker. Zij had zich laten meesmokkelen op een hospitaalschip en landde met de militairen op het strand van Normandië. Niet dat dit voor het tijdschrift Colliers uitmaakte. Hemingway was de grote auteur en beroemd, dus zijn verhaal prijkte op de voorpagina, niet het hare.
Van de blitz in Londen tot aan napalm in Vietnam
Gellhorns carrière liep parallel met bijna alle grote dieptepunten van de vorige eeuw. Ze beschreef – op aanraden van Eleanor Roosevelt, echtgenote van de Amerikaanse president – de gevolgen van de Amerikaanse Depressie, ging als verliefde 27-jarige Hemingway achterna om de Spaanse burgeroorlog te verslaan, en versloeg vervolgens onder meer de Tweede Wereldoorlog (de Blitz in Londen, de Russische aanval op Finland, Japanse bombardementen op China), de Neurenberg-tribunalen, de effecten van napalm tijdens Vietnamoorlog op kinderen, de dekolonisatie van Afrika, en geweld in Latijns-Amerika.
Haar beste artikelen, reisverslagen en brieven zijn gebundeld, en een aanrader voor correspondenten.
‘Niets weglaten of verzinnen’
Een van haar indrukwekkendste reportages is van de bevrijding van concentratiekamp Dachau. Ze schreef: “Achter het prikkeldraad en schrikdraad zitten de skeletten in de zon en ontluizen elkaar. Ze hebben geen leeftijd, geen gezichten. Ze lijken allemaal op elkaar en op iets dat, als je geluk hebt, je nooit hoeft te zien.”
Gellhorn schreef alleen op wat ze zag. Dat was volgens haar haar baan: “Je beperken tot wat je ziet, niets weglaten of verzinnen. Ik kan geen abstract stuk schrijven (..). Ik kan alleen mensen opzoeken, luisteren naar wat ze te zeggen hebben, zien hoe ze leven, en daarvan verslag doen.”
Maar ze werd blind, en in 1998 pleegde ze zelfmoord.
Titia Ketelaar is correspondent in Londen voor NRC Handelsblad en nrc.next. Na het lezen over de mancrush van redacteur Melvin Captein op Ernest Hemingway mocht ook zij uitkomen met haar liefde voor Gellhorn.
