Corruptie

Sinds ik twee maanden geleden aankwam in Zuid-Afrika heb ik geen krant kunnen openslaan of er stond wel een artikel in over de (vermeende) corruptie van Jacob Zuma. Waar moord en doodslag de talk of the day was toen ik hier in 2008 woonde, is de corruptie van de president dit vandaag de dag. Op zich een vooruitgang, dat durf ik best te beweren, maar nog niet echt een stap vooruit met zevenmijlslaarzen.

De ene keer gaat het over het huis van Zuma in Kwazulu-Natal, dat hij voor ruim twee miljoen euro aan overheidsgeld heeft laten vertimmeren. De andere keer over een lijst met mensen die hem in het verleden grote bedragen toeschoven. En afgelopen week ging het over een overheidsdeal van een miljard rand, die Zuma één van zijn vrienden zou hebben toegewezen als bedankje voor loyale steun in het verleden.

Corruptie is een perfecte methode om aan de macht te blijven
Toch wordt Zuma bij de verkiezingen van volgend jaar gewoon herkozen. Niet omdat niemand weet dat hij corrupt is – dat weet praktisch elke Zuid-Afrikaan. Niet omdat hij zulke revolutionaire denkbeelden uitdraagt – niemand weet waarvoor de man ideologisch precies staat. En niet omdat hij zo enorm charismatisch is – ik zag en hoorde hem zaterdag spreken bij de opening van de Afrika Cup, en het is een wonder dat iemand met zo weinig retorisch talent het kan schoppen tot president van een land met vijftig miljoen inwoners.

Wat dan wel de reden is dat hij aan de macht kan blijven? Waarom hij nog altijd niet is aangeklaagd voor corruptie?

Nou ja, precies het feit dat hij corrupt is. Corruptie is namelijk een prima methode om macht te behouden. Als je tenminste toestaat dat je ondergeschikten ook corrupt mogen zijn – elke bestuurslaag naar beneden net een tikje minder. Dat zorgt voor een staalharde hiërarchie naar beneden en een al even granieten loyaliteitsstructuur naar boven.

Van 20 miljoen rand voor het huis van de president is het een rechte lijn naar de 50 rand die politieagenten vragen om je boete kwijt te schelden. Het is een waterdicht systeem.

Veronderstellen dat iedereen de Westerse waarden in zich draagt, is pas écht hooghartig
Het is bovendien een systeem op basis waarvan veel traditionele Afrikaanse vorsten ooit hun rijk bestuurden. We vergeten wel eens dat democratie, inclusief een consequente afwijzing van corruptie, een typisch Europees systeem is dat bij ons enkele duizenden jaren heeft kunnen groeien, maar in Afrika op de meeste plekken nog geen halve eeuw bestaat.

En zelfs in Europa zijn genoeg mensen, bedrijven en instellingen corrupt.

Het is dus wat vreemd te veronderstellen dat iemand als Zuma, nooit geschoold in politicologische geschiedenis (überhaupt nauwelijks geschoold) alle theorieën over democratische ethiek, van de oude Griekse denkers tot Jean-Jacques Rousseau, John Stuart Mill en zoveel andere Europese filosofen, volledig doorgrondt. Dat hij diep van binnen echt wel beseft dat corruptie slecht is.

Aan de gedachte dat Zuma dit niet kan, is niets neerbuigends. Veronderstellen dat iedereen overal ter wereld van nature de Westerse waarden in zich draagt, dat is pas écht hooghartig.

Zuma oogde en bewoog zich als een moderne Afrikaanse vorst
Dus vond ik het interessant te zien hoe Zuma zich zaterdag in het Soccer City Stadion verplaatste, voorafgaand aan de aftrap van de Afrika Cup.

Ik zag een heel legertje assistenten om hem heen, mannen die waar hij ging een paraplu boven zijn hoofd hielden. Een andere groep droeg flesjes water aan. En weer anderen hielden hardhandig voetbalbobo’s op afstand die de president een handje wilden komen geven. Een hele cirkel dienaren.

De onderdanigheid die dit alles uitstraalde – en de vorst die Zuma zich op opvallend natuurlijke wijze toonde – maakt alle corruptie in Zuid-Afrika natuurlijk niet minder vervelend voor wie er woont en belasting betaalt – tenzij hij zelf bij de overheid werkt en dus deel uitmaakt van het corruptie-systeem. Voor mij als buitenstaander maakte het alle berichten over corruptie rond Zuma echter wel een stuk beter te begrijpen. Begrijpelijker zelfs wellicht.