‘Ik stam niet af van een aap. Punt’

De Nederlandse fotograaf met wie ik veel samenwerk in Zuid-Afrika, stuurde mij een week of twee geleden een berichtje via WhatsApp: ‘Heb je het nieuws rond homo naledi gevolgd?’

Dat had ik niet. En ik vroeg me af waarom hij zo enthousiast klonk. Ik ging in eerste instantie eerlijk gezegd uit van een politiek schandaal. Er heten nogal wat mensen Naledi in Zuid-Afrika, en ik nam aan dat één of andere politicus met die naam homoseksueel bleek te zijn. Dat is nu eenmaal niet zelden zo’n beetje het niveau van de berichtgeving in Zuid-Afrika.

Het bleek echter om een archeologische vondst te gaan: een belangrijke ontdekking voor ons betere begrip van de evolutie. Homo Naledi zou een soort overgangsschakel zijn tussen aap en mens.

‘Heel goed dat zo’n ontdekking in Zuid-Afrika is gedaan,’ las ik op WhatsApp. ‘Dat moet toch nuttige discussies uitlokken in dit christelijke en conservatieve land.’

God is belangrijk, als het uitkomt
Dat vroeg ik mij af. Zuid-Afrika is erg gelovig. Atheïsme is er een vrij onbekend begrip. Maar tegelijkertijd gaat het fundamentalisme van Zuid-Afrikaanse gelovigen vaak niet zo diep. God is belangrijk, maar de regels die hij je oplegt moeten wel net even uitkomen.

[pullquote align=”right”]‘Heel goed dat zo’n ontdekking in Zuid-Afrika is gedaan’[/pullquote]

Als er één land is waar de tien geboden structureel met voeten worden getreden, dan is het Zuid-Afrika. Meerdere vrienden van mij, die christelijk zijn opgegroeid, verdiepen zich bovendien juist graag in de evolutietheorie. Zij voelen geen automatische religieuze afkeer.

Het leek mij dus onwaarschijnlijk dat er veel fanatieke evolutie-ontkenners in Zuid-Afrika rondlopen. Religie draait er vooral om praktische zaken, om hulp in het heden. Vandaar dat genezende profeten er zo populair zijn. De gemiddelde Zuid-Afrikaan wil met name graag hulp van God bij zijn dagelijkse problemen.

Over het hiernamaals of het ontstaan van de wereld wordt veel minder gediscussieerd. Zoiets is logischerwijs een luxe die vooral is voorbehouden aan rijke mensen (in Europa en de Verenigde Staten) die niet zoveel urgente problemen ervaren in hun leven van dag tot dag.

Baviaan
Ik had gelijk. Op basis van religie kwam er relatief weinig kritiek. En niemand die er echt naar luisterde bovendien. Het bleef bij wat sputteren van kerkleiders.

Maar ik had iets anders over het hoofd gezien. Want heftige kritiek kwam er wel degelijk. Alleen uit een andere hoek, met een andere voedingsbodem.

[pullquote align=”right”]Heftige kritiek kwam er wel degelijk, alleen uit een andere hoek, met een andere voedingsbodem.[/pullquote]

Zo twitterde de invloedrijke oud-vakbondsleider Zwelinzima Vavi: ‘Niemand kan oude botten van apen opgraven en daarmee een theorie bewijzen dat ik afstam van een baviaan.’

Uiteraard kan die uitspraak in principe best gebaseerd zijn op geloof, maar ik kreeg nadrukkelijk het gevoel dat Vavi het woord ‘baviaan’ niet zomaar had gekozen. In de discussie viel het woord ‘baviaan’ tot dan toe helemaal niet. En het is overduidelijk dat mensen evolutionair niet afstammen van die apensoort. Dat bewijst homo naledi ook op geen enkele manier.

Ik had het gevoel dat de woede-uitbarsting van Vavi eerder zijn grondslag had in het feit dat tijdens de apartheid de blanke onderdrukkers hun zwarte landgenoten vaak spottend ‘baboons’ noemden.

Een reactie van ANC-parlementslid Mathole Motshekga bevestigde dat vermoeden. Die stelde dat de vondst van Homo Naledi in Zuid-Afrika tot doel zou hebben het beeld te versterken dat (zwarte) Afrikanen minderwaardig zouden zijn en dichterbij de apen zouden staan dan blanken. En er verschenen op Twitter meer van dat soort berichten.

Zelfs van een archeologische opgraving wist Zuid-Afrika dus nog een discussie over huidskleur te maken. Een prestatie op zich.

[pullquote align=”right”]Homo Naledi als symbool van de regenboognatie. Zo kan het ook.[/pullquote]

Homo Naledi: symbool van regenboognatie
Maar er kwam gelukkig ook tegengas. Zo zei de ANC-premier van de provincie Gauteng waar de botten werden gevonden, David Makhura, vorige week: ‘Afrika is de geboortegrond van de mens. Onze huidige diversiteit doet niets af aan het feit dat wij allemaal een gemeenschappelijke voorouder hebben.’

Amen. Hij liet Vavi en Motshekga zien hoe het ook kan: Homo Naledi als het ultieme symbool van de regenboognatie. Niet alles is racisme – zelfs niet in het toch zo vaak racistische Zuid-Afrika.