De apathie van de Zuid-Afrikaanse middenklasse

Ik bracht afgelopen zaterdagmiddag door met een vriendin op Irene Diary Farm. Het was prachtig weer (25 graden met zon), er was goede maar goedkope wijn, en een terras op een fijne binnenplaats van een oude boerderij net buiten Johannesburg.

Het was Zuid-Afrika in topvorm.

Toch hadden mijn vriendin en ik op deze luie weekendmiddag een verhitte discussie. Vond ik het eigenlijk nog wel leuk in Zuid-Afrika, vroeg ze geïrriteerd. En wat deed ik nog in dit land als ik alleen maar doemscenario’s zag? Waarom was ik in mijn artikelen – die zij met behulp van vertaalprogramma’s behoorlijk bleek te kunnen ontcijferen – zoveel genuanceerder over Zuid-Afrika dan in het echt?

‘In je artikelen ga je nooit voorbij aan de effecten van de apartheidsgeschiedenis,’ zei ze. In gesprekken kennelijk wel.

Waslijst aan problemen
Ik was op mijn beurt lichtelijk geïrriteerd door het hardnekkige optimisme van haar – een haast epidemische aandoening onder de middenklasse van Zuid-Afrika, vooral bij de zwarte helft daarvan.

[pullquote align=”right”]Ik was lichtelijk geïrriteerd door haar hardnekkige optimisme[/pullquote]

‘Zuid-Afrika’s kredietwaarde ligt slechts één puntje boven de ‘junk’ van Griekenland, de munt van het land heeft in tien jaar de helft van zijn waarde ten opzichte van de dollar verloren, er is een structureel energietekort dat jaarlijks een vol procent van de toch al te lage economische groei afhaalt,’ somde ik voor haar op.

‘Zuid-Afrika is het land met per capita de meeste verkrachtingen, met de meest ongelijke economische verdeling, is onnodig zwaar milieuvervuilend, telt praktisch de minste ondernemers van alle opkomende economieën, maakt een vrije val in elk onderzoek naar corruptie, en al tijden probeert het ANC (gelukkig tevergeefs) de mediavrijheid in te perken.’

‘Jaja, nu weten we het wel,’ werd ik tot de orde geroepen.

‘Nagenoeg het slechtste onderwijs van de wereld, meest verstoorde werkgever- en werknemersrelaties ter wereld, uitzonderlijk traag internet,’ ging ik kinderachtig nog even door. ‘Noem me één macro-sociaaleconomische of politieke indicator die momenteel in Zuid-Afrika positief uitslaat en die bovendien een opgaande lijn vertoont.’

[pullquote align=”right”]‘Noem me één macro-sociaaleconomische of politieke indicator die momenteel in Zuid-Afrika positief uitslaat'[/pullquote]

In vergelijking met de apartheid…
Het bleef lang stil. ‘Misschien waar,’ zei mijn vriendin uiteindelijk. ‘Maar we komen ook van ver. De apartheid is pas twintig jaar geleden afgeschaft. En in vergelijking met die tijd zijn we er wel degelijk sterk op vooruitgegaan. Dat wij hier nu samen kunnen zitten, dat ook ik een carrière kan nastreven, ongeacht mijn huidskleur, is toch een enorme sprong vooruit?’

Dat kon ik niet ontkennen. Maar het leek me toch langzaamaan ook wat te makkelijk worden om je altijd maar volledig te blijven verschuilen achter de geschiedenis. Natuurlijk, de apartheid werkt in elk aspect van de Zuid-Afrikaanse samenleving door – ik ben de eerste die dat toegeeft. Maar er is door het ANC de afgelopen twintig jaar natuurlijk ook wel echt een potje van gemaakt.

‘Misschien komt mijn negativisme door mijn werk als journalist,’ verzuchtte ik uiteindelijk schuldbewust. Ik had die week een deprimerend interview over hiv/aids gehad, een stuk geschreven over massaontslagen in de mijnsector, een hele rits tienermoeders geïnterviewd over de minachting waarmee de samenleving hen tegemoet treedt en een rechtszaak bijgewoond van een serieverkrachter die zeker 29 schoolmeisjes te grazen had genomen de afgelopen paar jaar. ‘Daar wordt iedereen vanzelf wat negatief van,’ zei ik.

Vrede… en over naar een ander onderwerp
Met die uitleg leek de vrede weer gesloten. We schakelden snel over naar een ander, luchtiger onderwerp: haar recente reis naar Duitsland en die van mij naar Cambodja. We genoten van de zon.

[pullquote align=”right”]Zij die eigenlijk het voortouw zouden moeten nemen in de aanpak van de problemen, kunnen helaas het langst blijven doen alsof die problemen niet echt bestaan.[/pullquote]

We sloten vrede zoals de leden van de Zuid-Afrikaanse middenklasse meestal vrede sluiten na een heftige politieke discussie: overschakelen naar iets anders, naar de mooie dingen des levens. Want de middenklasse en buitenlanders als ik natuurlijk zullen altijd de laatste zijn die het slachtoffer worden als Zuid-Afrika op een gegeven moment echt sociaaleconomische instort. Waarom zouden wij in protest de straat op gaan?

Dus de middenklasse, zij die eigenlijk het voortouw zou moeten nemen in de aanpak van de problemen, kan het langst blijven doen alsof de problemen van Zuid-Afrika niet echt bestaan. Dat is dat een zegen voor het ANC, maar de vloek van Zuid-Afrika – een land dat in principe best nog heel goed te redden zou zijn.