Persvrijheid gevierd in zwaarbeveiligde De Balie

Ineens was het Festival van het Vrije Woord landelijk nieuws. Speciale gast was namelijk de Deens cartoonist Kurt Westergaard. Doordat hij de profeet Mohammed met een bom als tulband afbeeldde, gaat hij sinds 2006 zwaar beveiligd door het leven. Hoe vrij zijn we eigenlijk? Hoe ver kun je gaan in het beledigen van een ander? En hoe ervaren journalisten in het buitenland dat? De avond in het zwaarbeveiligde de Balie in Amsterdam leverde een aantal antwoorden en vooral nieuwe inzichten op.

[pullquote align=”right”]”Moed is niet de afwezigheid van angst. Het getuigt dat je goed kunt omgaan met die angst”[/pullquote] Eberhard van der Laan trapte de avond af. Als burgemeester van Amsterdam moest hij immers toestemming geven voor dit evenement en de aangepaste beveiliging die daarbij gepaard ging. In zijn ogen was het simpelweg vanzelfsprekend om het dure evenement -een precies bedrag wilde hij niet noemen- te organiseren. Mensen konden hun geld terugkrijgen als ze wegens de komst van Westergaard niet meer wilden of durfden te komen. “Moed is niet de afwezigheid van angst. Het getuigt dat je goed kunt omgaan met die angst.” Volgens Van der Laan was het geven van die optie niet slim. “Het gaat tegen alle ideeën van het vrij woord in.” Yoeri Albrecht, directeur van De Balie, voegt daar aan toe: “Ja, we zijn voor het vrije woord, maar niet voor de vrije belediging. Echter, godsdienstkritiek is onlosmakelijk verbonden met een open samenleving.”

Fuck de Koning en de emir
Hoe vrij is Nederland als je wordt opgepakt voor het roepen van ‘Fuck de Koning?’. Misschien niet heel erg, maar het is niets vergeleken met het beledigen van de emir van Koeweit. Judith Spiegel werkt nu als freelance journalist in de relatief vrije staat, midden in een regio waar persvrijheid een onbekend begrip is. Zolang je de emir met rust laat, is er niets aan de hand. Spiegel werkte in Jemen, waar ze samen met haar partner zes maanden gegijzeld werd en daardoor dus uiteindelijk het land verliet. Niet vanwege enige overtreding van de wet of haar beroep, maar simpelweg doordat ze Westers zijn.

[pullquote align=”right”]”Ik ben er niet banger van geworden, dat gevoel wil ik ook niet toestaan. Ik geniet nu juist meer van elke dag”[/pullquote] Over deze gijzeling heeft zij het boek ‘Speelbal van Sjeiks’ geschreven, dat 22 mei uitkomt. De gijzelaars waren vooral prutsers. Ze vergaten bijvoorbeeld of het bedrag wat ze aan losgeld vroegen in dollars of euro’s was. Spiegel doet er wat laconiek over, maar zegt wel echt bang te zijn geweest. Dat gevoel wil ze echter niet vasthouden. “Ik ben er niet banger van geworden, dat gevoel wil ik ook niet toestaan. Ik geniet nu juist meer van elke dag.” Vanuit Buitenlandse Zaken is er weerstand tegen het boek. Spiegel begrijpt niet waarom. “Volgens mij is het juist goed voor BuZa. Ik denk namelijk dat er geen losgeld is betaald.”

Verbannen uit eigen land
Spiegel kan niet meer terug naar Jemen, maar ziet gelukkig kansen in Koeweit. Voor Abdullah Elshamy ligt dit anders. De Egyptische journalist werkte voor Al Jazeera, maar werd opgepakt en zat maandenlang in de cel. Hij is in hongerstaking gegaan en volgens hem was dat de enige manier om vrij te komen. “I don’t believe there’s any kind of justice in Egypt”, vertelt hij aan de tafel, waar ook Rena Netjes aan is geschoven. “Rechters zijn corrupt, met name door familiebanden. Ook is er bewijs dat soms dingen gewoon verzonnen worden. Hier wordt echter niets aan gedaan.” Elshamy is nu vrij, maar kan niet meer terug naar zijn eigen land.

[pullquote align=”right”]Hoe wankel hij af en toe oogde, des te sterker zijn boodschap was.[/pullquote] Ook Rena Netjes is niet meer welkom in Egypte. Ze is daar tot tien jaar cel veroordeeld wegens ‘samenzwering en hulp aan terroristen’. Omdat ze nog steeds op de terreurlijst staat, kan ze ook niet naar landen reizen waar Egypte een uitleveringsverdrag mee heeft. Veel mensen zijn blij met de nieuwe leider Morsi: het land zou nu stabieler en democratischer zijn dan het eerst was. Europese overheden grijpen niet graag in om de -volgens het Egyptische journalisten Syndicate- achttien journalisten die nog vast zitten niet te helpen. Netjes beargumenteert dat deze houding niet goed is: “De 700 aanslagen in de laatste 22 maanden, vergeleken met de 90 in de 22 maanden daarvoor, wijzen wat anders uit.”

Grens
De 79-jarige Kurt Westergaard las als hoofdact de persvrijheidslezing voor. Hij refereerde uiteraard aan zijn situatie en recente gebeurtenissen. Hoe wankel hij af en toe oogde, des te sterker zijn boodschap was. Hij zal tot aan zijn dood zijn idee over persvrijheid uitdragen, maar wil ook ‘op zijn oude dag de andere kant begrijpen’. Zo zei hij in een interview met Trouw, dat hij graag de aanvaller -die een moordaanslag op Westergaard probeerde te plegen in 2010- wil spreken. Van mens tot mens.

De avond waarin humor ook een grote rol speelde, werd afgesloten door Hans Teeuwen; iemand die constant de grens opzoekt en de onderwerpen wist te relativeren. Één oplossing voor de problemen rondom persvrijheid in de wereld is er niet. Maar met elkaar in gesprek blijven, zo leert de avond, is de beste manier om erachter te komen waar onze grenzen liggen.

Klik hier om delen van het programma terug te kijken.