‘Cargo 200’: heimelijk sterven in Oekraïne

De Russische documentairemaakster Masja Novikova presenteerde deze week haar nieuwste werk ‘Cargo 200’ op het Movies That Matter festival in Den Haag. De documentaire belicht het lot van de Russische militairen die gesneuveld zijn tijdens het conflict in Oekraïne – een strijd waar volgens de officiële lezing helemaal geen Russische troepen bij betrokken zijn.

Novikova, die opgroeide in Moskou maar vlak voor de val van de muur naar Nederland kwam, stelt zich in haar documentaires zeer kritisch op tegenover het Russische regime. Ook tijdens de nabespreking van de film – onder leiding voormalig Rusland-correspondent Kysia Hekster – haalt ze uit naar Poetin en de Nederlandse media.

Lading 200
Het Kremlin ontkent al tijden iedere Russische aanwezigheid in Oekraïne. De enkele onfortuinlijke Russische soldaat die toch op Oekraïens grondgebied omkomt, moet volgens Poetin verdwaald zijn tijdens een trainingsmissie. In werkelijkheid zijn er volgens Novikova echter duizenden Russische militairen gestorven aan het front. Zij worden in het geniep begraven of heimelijk terug de grens over gesmokkeld als ‘Lading 200’: de in Rusland roemruchte codetaal voor het transport van gesneuvelde militairen.

[pullquote align=”right”]”Het laatste restje respect voor een mensenleven is verdwenen.”[/pullquote]

Duizend maandlonen zwijggeld
Het laatste restje respect voor een mensenleven is verdwenen, stelt Novikova in ‘Cargo 200’. Russische moeders gaan nu, in tegenstelling tot eerder tijdens de Tsjetsjeense oorlog, niet eens op zoek naar hun verloren zonen. In ruil voor een fors geldbedrag – zo’n € 70.000, een vermogen voor vrouwen die slechts € 70 per maand verdienen – stellen families geen kritische vragen en treden zij niet naar buiten over het lot van hun zoon.

Te ver van ons bed?
Voor ‘Cargo 200’ trok Novikova samen met de Nederlandse journaliste Margreet Strijbosch door het oosten van Oekraïne. In de documentaire tonen zij beelden van plaatsen die we kennen van het journaal: Slavjansk, Donetsk, Loehansk.

Op het moment dat de Krim werd geannexeerd, voelde Novikova de noodzaak de Russische rol in het conflict aan de kaak te stellen. Een half jaar later was het script van ‘Cargo 200’ klaar om gepresenteerd te worden aan de Nederlandse televisieomroepen. Die zagen er weinig brood in: te ver van ons bed. Novikova begreep er niets van. Heel Nederland was bezig met de verwerking van de ramp met de MH17, hoeveel dichterbij moest het conflict nog komen?

Op eigen houtje, zonder geld
Zich bewust van de risico’s besloten Novikova en Strijbosch op eigen houtje door Oekraïne te trekken. “Het was gevaarlijk, maar ik heb mijn leven wel vaker in de waagschaal gesteld. Het grootste probleem rondom dit project was vooral de financiering: je hebt geld nodig om rond te reizen, je hebt geld nodig om de juiste mensen te spreken te krijgen en ervoor te zorgen dat ze je informatie verschaffen.” Een deel van het project is uiteindelijk gefinancierd door het Moscow Film Festival.

[pullquote align=”right”]”Ik heb mijn leven wel vaker in de waagschaal gesteld.”[/pullquote]

Vooral in Rusland was het lastig om mensen voor de camera te krijgen. Niet alleen vanwege de grote afstanden en tijdsdruk, maar ook omdat er angst heerst onder de bevolking. Gelukkig konden Novikova en Strijbosch rekenen op hulp van Ella Poliakova van de mensenrechtenorganisatie ‘Soldatenmoeders van Sint Petersburg’, en Lev Schlossberg, een Russische parlementariër die onderzoek deed naar de verdwenen Russische militairen.

Streven naar openheid
Novikova vindt het van groot belang dat iedereen iets bijdraagt aan de openheid rondom het conflict. “De oppositieleider Boris Nemtsov zou vermoord zijn omdat hij bewijs van de Russische aanwezigheid in Oekraïne in handen had. Met zijn dood stierven ook zijn optimisme en levendigheid, die symbool stonden voor de energie van de jaren negentig. Het voelt voor mij alsof Rusland daardoor nog dieper in het duister is gestort. Maar misschien bezitten anderen ook het bewijs dat hij in handen had. Het is misschien naïef om te denken dat een film of publicatie alles kan veranderen, maar samen kunnen we tegenwicht bieden.”

Nederlandse media en politiek durven geen vragen te stellen
Als  Kester oppert dat het westen weg kijkt van de Russische betrokkenheid bij het conflict, reageert Novikova verbitterd. Ze kan weinig begrip opbrengen voor de houding van de Nederlandse politiek inzake MH17. “Toen ik op de crashsite van MH17 was, hoorde ik van mensen in de omgeving dat separatisten brokstukken hadden meegenomen. Waarom is daar niet meer onderzoek naar? Natuurlijk willen de Russen de feiten verhullen, maar ik kan niet begrijpen waarom Nederland daaraan mee zou werken. Het zullen de economische belangen wel zijn.”

[pullquote align=”right”]”Je bent journalist! Het is je plicht uit te zoeken wie er precies tegen wie vecht.”[/pullquote]

Novikova maakt zich ook kwaad over de manier waarop het conflict in de Nederlandse media geduid wordt: “Dagelijks kijk ik naar het NOS journaal in de hoop dat ze bevestigen dat er Russische troepen vechten in Oekraïne. De media blijven het echter een burgeroorlog noemen. Zonder namen te noemen: er is een Nederlandse verslaggever die er middenin zit, maar die steeds blijft spreken van ‘een conflict tussen twee partijen’. Maar je bent journalist! Het is je plicht uit te zoeken wie er precies tegen wie vecht.”

Cargo 200 is tijdens het Movies That Matter festival nog twee maal te bekijken: op woensdag 25 en zaterdag 28 maart.