Onze man in Teheran laat meer dan ‘Iran achter de sluier zien’
Thomas Erdbrink is al bijna dertien jaar ‘onze man in Teheran’. Als bureau chief van The New York Times en correspondent voor de NOS en NRC werkt hij als een van de weinige Westerse journalisten in Iran. De komende vier weken laat Erdbrink in de VPRO-serie ‘Onze Man in Teheran’ het leven in de Islamitische Republiek Iran zien. Een land waar niks mag, maar alles kan.
De serie stond al heel lang op de planning, vertelt Erdbrink aan de telefoon. Vier jaar geleden leek alles rond te zijn voor een zes maanden lang durend filmproject in Iran. En toen hoorden de makers niks meer. “Die Iraanse autoriteiten zeggen nooit ergens nee tegen. Dus je wordt altijd aan het lijntje gehouden”. Maar volgens de correspondent waaide er vorig jaar de juiste politieke wind die het mogelijk maakte om Onze Man in Teheran te maken – de onderhandelingen over het Iraanse nucleaire programma. De filmmakers kregen dan ook vrij toegang in het land en werden niet tegengewerkt. “In Iran vinden ze dat televisie moet laten zien hoe mooi de oudheden zijn. Nu wilden zij zich anders presenteren aan de wereld. Of ze er blij mee zijn moeten we nog zien”.
De trailer van Onze Man in Teheran
‘Je kan elk verhaal over Iran vertellen, maar dat moet wel op het juiste moment’
Dat laatste is van belang voor Erdbrink. In 2012 namen de Iraanse autoriteiten tijdelijk zijn perskaart af na een verhaal in The New York Times. Toen de Nederlander deze weer terug kreeg, moest hij die maandelijks verlengen. “Ik lig weer in de markt”, lacht Erdbrink aan de telefoon. Zijn persaccreditatie is weer een jaar geldig en de duur van zijn verblijfsvergunning is verdubbeld naar zes maanden. “Al zie ik wel weer slechte tijden aankomen met de hardliners die meer macht krijgen in Iran”. Het feit dat zijn collega Jason Rezaian van The Washington Post een week voor de opnames van de VPRO werd opgepakt (en nog altijd om onduidelijke redenen vastzit) onderstreept dat. Erdbrink:
“Ik maak me geen illusies. Je moet niet denken dat iemand met een camera en microfoonhengel over straat kan lopen zonder dat iedereen dat weet. Iran is een plek waar aanslagen op nucleaire wetenschappers worden gepleegd. Dat we in de gaten worden gehouden is te verwachten. Maar dat gaat een stuk geraffineerder dan mannen die achter je aan lopen”.
Erdbrink is niet bang voor zijn positie in het land. Hij is wel voorzichtig, blijkt uit een veelzeggende scene in ‘Onze Man in Teheran’. Hier discussieert hij uitvoerig met zijn Iraanse vrouw nadat hij oppert dat veel Westerse media alleen de gekke dingen benoemen die gebeuren in Iran. Als Erdbrink de woorden ‘silly’ en ‘ayatollah Khamenei’ los van elkaar maar wel in dezelfde zin noemt, ontploft zijn partner. Die vindt dat niet kunnen, want wat als mensen niet goed begrijpen wat Erdbrink zegt en denken dat hij de ayatollah beledigt? Erdbrink:
“Die discussie is heel gebruikelijk. Om verhalen te blijven maken, moet je soms keuzes maken. Ik zeg altijd: je kan alles vertellen, maar wel op het juiste moment. Dit is een heel ingewikkeld spel en dat laat die scene heel goed zien.”
‘Een beetje op spitsroeden lopen’
Dat vindt ook regisseur Roel van Broekhoven (In Europa, Diogenes Tegenlicht en O’Hanlons Helden). Het is het spel dat Erdbrink en ook de Iraanse bevolking dagelijks moeten spelen. Wat kan nog net wel en wat kan echt niet? Vanuit de montagestudio in Hilversum vertelt hij dat de naam van de ayatollah uit de uiteindelijke versie van de aflevering is gehaald. Van Broekhoven:
“Die discussie vond ik leuk om uit te zenden, maar je moet ermee oppassen. In Nederland begrijpen we misschien die hele discussie niet, maar ik heb hem wel aangepast om Thomas niet in nodeloze problemen te brengen. Hij wil daar best risico’s nemen, maar dan wel om belangrijke dingen. Het is een beetje op spitsroeden lopen. Maar Thomas doet dat al jaren en dat kan hij heel goed”.
Veel humor in Onze Man in Teheran
Toch is Onze Man in Teheran meer dan een profiel van een Westerse journalist in het ‘vreemde enge’ Iran. Erdbrink gunt de kijker ook een uiterst persoonlijke blik in het leven van zijn familie, vrienden en assistent. Aan tafel bij zijn schoonouders wordt duidelijk dat Erdbrink door zijn vrouw ten huwelijk is gevraagd en niet zoals gebruikelijk in Iran, andersom. Hij reist ook af naar het zwaar islamitische geboortedorp van zijn assistente om met haar ouders te praten over haar carrière in de hoofdstad en haar scheiding. Het levert emotionele beelden op van traditionele ouders die worstelen met het moderne Iran. Daarnaast is er in Onze Man in Teheran ook plek voor veel humor. Zo laat Erdbrink zien hoe hij door de internationale sancties niet kan pinnen met zijn westerse bankpas, dat de schappen gewoon vol liggen bij zijn buurtwinkel. Ook doet hij een smaaktest bij de fabrikant van Zamzam Cola, het Iraanse antwoord op Coca Cola. Kan de directeur het verschil proeven?
Bij NPO Radio 1 besprak Erdbrink uitgebreid Onze man in Teheran:
http://youtu.be/SGwAx2-s_Pw
Meer dan Iran achter de sluier
Onze Man in Teheran vertelt volgens Erdbrink met deze unieke beelden veel meer dan het stereotype verhaal van “Iran achter de sluier”. De Nederlander is geen passant in het land: hij woont er al dertien jaar, spreekt vloeiend Farsi en heeft een Iraanse vrouw. De vergelijking met VPRO-series als In Turkije van correspondent Bram Vermeulen gaat daarom niet helemaal op. Onze Man in Teheran is veel persoonlijker. Dat was een uitdaging, geeft regisseur Van Broekhoven toe: “Het was soms bijna een realityshow, zoals de Osbournes. Hier werkte die vorm wel heel goed omdat in gesprekken met de schoonfamilie tussen de regels door duidelijk wordt, wat er wel en niet kan in het land”.
Boer Zoekt Vrouw gaat verliezen van Onze Man in Teheran
Dat de serie over Erdbrink bijzonder is, vindt The New York Times ook. Na het zien van fragmenten besloot zijn werkgever Onze Man in Teheran in zes interactieve producties te gaan herpakken. Vanavond bokst Onze Man in Teheran op prime-time op tegen Boer Zoekt Vrouw en Divorce van RTL4. Maar met het wereldwijde publiek van de Amerikaanse krant kunnen Erdbrink en Van Broekhoven binnenkort rekenen op ongekende kijkcijfers.
