Je suis Charlie… maar Saoedi-Arabië dan?

De vrijheid van meningsuiting staat op de tocht in Europa, hoorde ik de afgelopen dagen nogal wat mensen op televisie zeggen na de afgrijselijke aanslag in Parijs op de redactie van Charlie Hebdo.

Ook in Zuid-Afrika, waar ik woon, besteedde de weekkrant Mail & Guardian gisteren aandacht aan de terroristische aanslag, met een prominent hoofdredactioneel commentaar op de voorpagina. Wat daarin opviel was het ‘Zuid-Afrikaanse karakter’: de wil om aan verschrikkelijke gebeurtenissen bij voorkeur een positieve conclusie te verbinden.

Kort samengevat schreef de Mail & Guardian: Het doel van terrorisme is het creëren van angst en polarisatie. Maar net als bij de gijzeling in het Australische Sydney vorige maand kweekt de aanslag in Parijs nu juist verbondenheid. Moslims, christenen en atheïsten -die worden in dit land structureel vergeten- spraken gezamenlijk hun afkeer uit.

De krant sloot zijn commentaar af met: ‘Extremisten hebben de afgelopen jaren bewezen dat zij niet verslagen kunnen worden met wapens en geweld, oftewel door hun eigen middelen tegen hen in te zetten. Maar Sydney en Parijs hebben bewezen dat terroristen wel verslagen kunnen worden door de veerkracht van de menselijke geest. Misschien geeft dit hoop voor Kenianen, Nigerianen en anderen in de wereld die te maken hebben met dergelijke gevaren.’

[pullquote align=”right”]’Sydney en Parijs bewijzen dat terroristen verslagen kunnen worden door veerkracht van de menselijke geest'[/pullquote]

Als dit citaat de geest van Nelson Mandela niet ademt, dan weet ik het niet meer: het goede zal het kwade overwinnen, als het goede maar volhardt. Zo ging het bij de apartheid ook.

Naïef?
Naïef, zullen echter veel mensen zeggen. En dat was ook mijn eerste reactie. Maar bij nader inzien kan ik niet ontkennen dat er toch wel enige waarheid in schuilt. Aanslagen als in Parijs kunnen nu eenmaal nooit geheel worden voorkomen, wat we ook doen. De beste remedie tegen terrorisme blijft daarom doorgaan met waarmee we bezig zijn, ons niet laten afleiden door angst die opwelt, en vooral: onze eigen waarden hooghouden en niet vervallen in een soort oog om oog, tand om tand.

Wie zoals Prem Radhakishun met een T-shirt van ‘Mohammed in zijn blote reet’ over straat wil gaan lopen, maakt ongetwijfeld zijn punt, maar lost het ook werkelijk iets op? Kun je mensen (religieuze fanatici nota bene) leren meer Verlicht om te gaan met beledigingen door hen maar steeds vaker en harder te beledigen? Het zou fijn zijn, maar ik betwijfel het.

[pullquote align=”right”]Kun je religieuze fanatici leren meer Verlicht om te gaan met beledigingen door hen vaker te beledigen?[/pullquote]

De kop boven het voorpaginacommentaar van de Mail & Guardian luidde: ‘Assassins of freedom’. Opvallend genoeg kwam het stuk vervolgens nauwelijks terug op die veronderstelde ‘aanslag op de vrijheid’. Op één quote van een Fransman na, had de Mail & Guardian het slechts algemeen over ‘terrorisme’. De krant stelde de aanslag in Parijs daarmee op één lijn met eerdere moslimextremistische aanslagen in Madrid, Londen, New York, Nigeria, Somalië, Kenia of waar dan ook. Een aanslag op de veiligheid dus vooral.

Is de vrijheid van meningsuiting in gevaar?
Terecht, denk ik. Want staat de vrijheid van meningsuiting in Frankrijk of Nederland nu opeens onder druk? Vrijheid van meningsuiting behelst toch in de eerste plaats de vrijheid van burgers om hun overtuigingen kenbaar te maken, zonder censuur van de staat? Zoals elk grondrecht draait het in eerste plaats om bescherming van de burger tegen de overheid.

Die bescherming blijft ook na deze aanslag in Frankrijk onverminderd goed gewaarborgd. Wie wil mag van de Nederlandse staat in een shirt blijven rondlopen met daarop een cartoon van Mohammed. Daarvoor word je niet opgepakt.

Of zoiets veilig is, is wat anders. De bescherming tegen vervolging door de overheid op basis van je mening sluit niet uit dat een ander individu in de samenleving kwaad kan worden om zo’n T-shirt, of wat voor belediging dan ook. Dit kan bij diegene de (verachtelijke, primitieve) wens wekken jou daarom iets aan te willen doen. Uiteraard is het ook de taak van de staat om jou in zo’n geval zo goed mogelijk tegen die dreiging te beschermen en eventueel die bedreiger te vervolgen, maar deze staatsbescherming is per definitie imperfect. Niet iedereen kan altijd en overal permanent worden bewaakt, al is het maar vanwege de vraag: wie bewaakt dan weer de bewaker?

[pullquote align=”right”]Staatsbescherming is per definitie imperfect, al is het maar vanwege de vraag: wie bewaakt dan de bewaker?[/pullquote]

Dat bleek wel bij de aanslag op Charlie Hebdo, waar permanente politiebewaking voor de deur stond. Ook die twee politieagenten werden vermoord, eveneens omwille van hun beroep. Niet omdat zij zoals de cartoonisten een beroep deden op hun vrijheid van meningsuiting, maar omdat zij in opdracht van de Franse staat probeerden de vrijheid en veiligheid van die cartoonisten te waarborgen; omdat zij als politieagenten de opdracht hadden de Westerse waarden in het algemeen te beschermen.

Niet de vrijheid van meningsuiting is in gevaar, maar de individuele veiligheid. Die is echter nooit volledig gegarandeerd geweest. Dat kan niet in een complexe wereldmaatschappij.

Zweepslagen voor blogger Raif Badawi
Terwijl wij de afgelopen dagen in De Wereld Draait Door bespraken hoe eng het gegeven van die per definitie imperfecte staatsbescherming is, kreeg blogger Raif Badawi in Saoedi-Arabië gisteren zijn eerste vijftig van duizend zweepslagen. Badawi is daartoe veroordeeld, verspreid over twintig vrijdagen, vanwege ‘belediging van de Islam’. Daarbij zit hij een celstraf van tien jaar uit voor hetzelfde ‘vergrijp’ – niet opgelegd door een paar idiote terroristen, maar door zijn staat.

Saoedi-Arabië is een bondgenoot van het Westen. Eentje die wij nodig hebben voor onze olie en vanwege ‘geopolitieke belangen’ in het Midden-Oosten. We laten het daarom gebeuren.

[pullquote align=”right”]Sprak premier Rutte op de Dam over de zweepslagen voor blogger Badawi?[/pullquote]

Als wij allemaal Charlie zijn, zoals we zeggen, wordt het dan niet eens tijd om niet alleen mee te lopen in een stille tocht en op televisie te discussiëren over de vraag of wij in Nederland de profeet Mohammed nog wel durven beledigen, maar ook te proberen iets te doen aan de werkelijke inperking van vrijheid van meningsuiting in de wereld? Niet in de laatste plaats in een op middeleeuwse wijze geregeerd land als Saoedi-Arabië. Maar sprak premier Rutte daarover op de Dam?

Volgens mij niet. Maar ja, ik weet het: als Europa opstaat tegen barbaarse sjeiks die de wereldwijde olieprijs de laatste tijd zo lekker laag houden, is natuurlijk ook een kinderlijk naïeve wens. Misschien woon ik gewoon al te lang in Zuid-Afrika.