Buitenspelen in vooruitstrevend Baltisch gebied

Koen Verhelst vertrok in augustus samen met zijn Letse vriendin naar Riga om zich daar te vestigen als correspondent voor de Baltische landen en Scandinavië. Hij werkt onder meer voor De Persdienst, De Tijd, BNR, Financieel Dagblad, Z24.nl en Winq/GK. We spreken over een regio die langzaamaan het Russische verleden achter zich laat en zich ontwikkelt tot een zelfstandig en vooruitstrevend gebied.

Is je interesse voor Rusland de reden dat je de Baltische landen gekozen hebt?

“Absoluut. Vijf jaar geleden heb ik mijn vriendin leren kennen in Riga en elke keer dat we daar waren dacht ik na over mogelijkheden om er te gaan werken. Drie jaar geleden was dat gedoemd om te falen. Er was geen interesse en geen aanleiding tot nieuws. Nu is dat veranderd. Wat Rusland in Oekraïne doet en hoe de NAVO daarop reageert in de Baltische landen is belangrijk. Het aandeel Russen in Letland is ook nog heel groot. Op papier is in Riga 33% etnisch Rus en er zijn nog meer mensen die Russisch spreken. Zij zijn wat conservatiever en zitten dichter bij de Russische denktrant. Er is werk te doen en dat is fijn.”

Dus dit was het moment om te gaan…

“Ja, en ook op persoonlijk vlak viel het goed samen. In januari hebben we de knoop doorgehakt. We hebben veel moeten voorbereiden. Ik was al een stuk of acht keer daar geweest, dus ik kende de regio en het land al goed. Vanaf april ben ik media gaan benaderen. Het ging er vooral om een netwerk te hebben zodat ik stukken kan verkopen. [pullquote align=”right”]In januari hebben we de knoop doorgehakt[/pullquote] Ik stuurde e-mails naar de redacties met de vraag of ze een kopje koffie met me wilden drinken. Dat ging beter dan gedacht eigenlijk.”

Denk je dat dit door de actualiteiten kwam?

“Ook, maar vroeger wilden media per definitie niet met nieuwe freelancers werken. Als je een beetje mensen kent lukt dat gelukkig wel. Dat is echt essentieel.”

Hoe zie je de invloed van Rusland? Op welke manier is de regio nog afhankelijk?

“De landen zijn erg afhankelijk vanwege de energie. Er zijn alleen maar gasleidingen van Rusland naar de Baltische landen. Geen pijplijn naar Finland, Polen of Zweden. Ze zijn volkomen op Rusland aangewezen waardoor ze de laatste twintig jaar de hoogste prijs van Europa betaald hebben. Gazprom (red: het grootste aardgasbedrijf ter wereld) had een monopoliepositie. Litouwen is nu wat minder afhankelijk geworden. Ze hebben nu een LNG terminal, waardoor vloeibaar gas vanuit Noorwegen met een boot naar Litouwen komt. Ook zijn ze bezig met een pijplijn tussen Litouwen en Polen.”

Werken ze daarin samen?

“Dat kan beter. Op zulk soort dossiers kunnen ze niet zonder elkaar. Dus dat gebeurt wel, maar het gaat allemaal erg langzaam. Een ander voorbeeld is dat de spoorwegen op Russische breedte gemaakt zijn. Ze zijn nu bezig met een spoorweg van Tallinn naar Warschau (rail Baltica) die op Europese spoorbreedte gemaakt wordt. [pullquote align=”right”]De beledigingen tussen landen gaan over en weer[/pullquote] Maar dat duurt allemaal zo lang. De beledigingen tussen landen gaan over en weer. Dan wordt er bijvoorbeeld gezegd dat de Esten luilakken zijn die nooit hun papieren op orde hebben. Ze gooien met modder naar elkaar en dan wordt het weer uitgesteld.”

Is er weerstand van Russen die in Letland wonen?

“Ik denk het niet. Ze zijn niet tegen Letland en ze willen ook niet bij Rusland horen. Ze willen vooral gelijke rechten voor zichzelf. Zo’n 300.000 mensen kunnen niet stemmen bijvoorbeeld. Er zijn Russen die niet-burger zijn, maar dat worden er ieder jaar steeds minder, omdat ze vaker de Letse nationaliteit krijgen. Poetin beweert dat Russisch sprekenden overal bij Rusland horen. Dat is natuurlijk onzin. Een paar maanden geleden was ik in het oosten van het land. Daar spreek je Russisch met iedereen. Dan vraag ik: waar komt u vandaan? Allemaal zeggen ze eerst Letland. Of Litouwen. Ze zeggen niet dat ze Russisch zijn. Ze spreken Russisch, maar ze zijn Let.”

Zouden de Russen moeten kiezen?

“Het is een hele exotische indeling van je samenleving als je twee ongeveer even grote bevolkingsgroepen hebt die best wel langs elkaar heen leven en naast elkaar staan. [pullquote align=”right”]Er is geen conflict, maar er is weinig mix[/pullquote] Er is geen conflict, maar er is weinig mix. In Nederland lees je dan verhalen over diversiteit en ik vroeg me af hoe ik die mensen zou herkennen. Nu woon ik in een land waar dat zo is en dan herken je dat. Geen probleem. Als ze hun mond opendoen sowieso en verder bijvoorbeeld aan de kleding. Veel Russen dragen trainingspakken. Er is een grapje van de Letten. Als er drie strepen ergens op z’n lijf staan, is het een Rus.”

Denk je dat er een conflict zou kunnen ontstaan?

“Het is niet zoals op de Balkan, dus ik denk het eigenlijk niet. Het is gewoon een welvarend land. Economisch gaat het steeds beter. Rusland probeert wel een beetje te stoken. Er zijn websites in het Litouws, op een of andere manier zijn ze daar actiever, met alleen maar Russische nationalistische info. Dat gebeurt eigenlijk in alle landen en ook op televisie. Er is geen Russischtalige Europese zender, dus die mensen kijken gewoon Russische televisie. De Russen doen er ook moeite voor dat je de televisiekanalen aan de overkant van de grens kan ontvangen.”

Wat is het mooie aan correspondent zijn?

“Je kan heel veel buitenspelen. [pullquote align=”right”]Je kan heel veel buitenspelen als correspondent[/pullquote] Een paar weken terug was de secretaris-generaal van de NAVO op bezoek dus toen ben ik weggeweest naar de Letse legerbasis.  Sinds de Letse verkiezingen zijn daar wat tanks gearriveerd. Onder de vlag van de NAVO. Die gingen toen schieten en rond racen, vond ik wel leuk om te zien.”

Kom je overal makkelijk tussen?

“Het is heel transparant. Op de site van het ministerie kun je alle telefoonnummers vinden van iedereen die je maar wilt spreken. Zelfs de minister zelf.”

Doen ze erg hun best vooruitstrevend en modern te zijn?

“Ja, ze willen heel graag laten zien dat ze transparant zijn en corruptie aanpakken. Vooral Estland is daar heel ver in. Ze zijn wel klaar met het cliché van Oost-Europa. Je kunt sinds december jezelf aanmelden voor E-burgerschap. Stel je woont in Oezbekistan en je wil zaken doen met een Mexicaan. Dan kun je allebei E-burgerschap aanvragen in Estland. Dat wil niet zeggen dat je staatsburger bent en een verblijfsvergunning krijgt, maar je hebt dan een digitale identiteitskaart en die kun je gebruiken om internationale documenten online te ondertekenen. En dan kun je ook zaken doen in de Europese Unie terwijl je niet Europees burger bent. Ik vind dat fantastisch. Je kunt bijvoorbeeld ook online stemmen vanaf twee weken voor de verkiezingen. Als je je bedenkt dan log je opnieuw in en verander je je stem. Ze hebben hun achterstand heel snel ingehaald. Estland zag de ontwikkeling van de digitalisering aankomen.”

Is het een doel van je om het beeld van de Baltische landen als niet-vooruitstrevend te veranderen?

“Volgens mij probeert elke correspondent te laten zien wat zijn land fout doet en wat zijn land goed doet. Daar hoort dit bij. Maar ik heb ook geschreven over die supermarkt die ingestort was in Riga. 54 mensen zijn hierdoor om het leven gekomen. [pullquote align=”right”]Volgens mij probeert elke correspondent te laten zien wat zijn land fout doet en wat zijn land goed doet[/pullquote] De grootste ramp in de geschiedenis sinds 1991. Nu een jaar later is het doodstil. Het onderzoek is nog niet klaar en de nabestaanden moeten alles zelf regelen. De overheid zit gewoon op z’n handen. Dat bouwbedrijf heeft inmiddels weer contracten van enkele miljoenen. Er zijn sterke banden tussen de bouwsector en de politiek. Ze lopen via via, maar ze zijn er. Het is één van de sectoren waar corruptie nog wel aanwezig is.”

Is dat een erfenis van de Sovjet-Unie?

“In Rusland zeggen ze wel eens: ons land is zo groot, natuurlijk is er corruptie, natuurlijk is er een dictatuur. In kleine landen zoals in de Baltische landen moet het gewoon mogelijk zijn een goed functionerende staat op te zetten. Het is ongetwijfeld een overblijfsel, maar het is niet zo dat het erbij hoort. Er worden wel stappen genomen en het gaat ook beter.”

Je hebt al veel buitenlandervaring (onder meer in Zuid-Europa en Centraal-Azië). Wat maakt een vaste standplaats voor verschil? Hoe beïnvloedt het je werk?

“Ik kan meer tijd nemen om dingen uit te zoeken. Als je op reis bent en je hebt drie dagen in Tasjkent, dan moet je in die drie dagen alle mensen spreken die je wilt spreken. Als ik nu een verhaal wil maken over Estland kan ik dat voorbereiden, ga ik erheen voor een afspraak en eventueel ga ik nog even terug. Het maakt het vooral makkelijk dat je verhalen kan opzetten en vooruit kan werken.”

 

Volg Koen Verhelst op Twitter: https://twitter.com/Koen_Verhelst