Rena Netjes: ‘denken ze echt dat ik een terrorist ben?’

Drie dagen voordat Rena Netjes (47) moest onderduiken omdat ze op een terreurlijst terecht kwam, ontmoette ik Rena voor een interview over het correspondentschap. We spraken af in Rehab waar Rena woont, net even buiten Caïro. “Het is een soort van Amstelveen ten opzichte van Amsterdam. Maar hier is het ook niet altijd veilig.”

Rena wijst naar de souq. “Als ik daar in ga, DM ik dat van te voren naar een bekende. En na afloop weer, dat ik er veilig uit ben.” In die souq werd Rena in januari de eerste dag na haar vakantie in Nederland aangehouden. “Ik stond in een telefoonwinkel met drie jongens en vroeg of ze zouden stemmen voor de grondwet. Zij kwamen met zijn drieën in een heftige discussie terecht. Toen seinde iemand ondertussen de politie in. Even later stonden er vijf agenten in burger in de winkel die mij ondervroegen wat ik in Egypte doe, hoe het kan dat ik Arabisch spreek enzovoorts.”

Hoe ben je correspondent geworden?

Sinds augustus 2010 woon ik in Caïro. Ik kwam er al jaren en begon toen als docent Arabisch. Mij werd gevraagd een stuk voor het Parool te schrijven, dat ben ik blijven doen. In januari 2011 brak de revolutie uit en werd ik door Nicole Le Fever gevraagd of ik als producer kon werken. In Nederland gaf ik Arabische les aan NOS-redacteuren en zo wisten ze mij te vinden. Zo ben ik erin gerold.

Je twittert ontzettend veel. Waarom?

Het is ambitie. Vaak word ik gebeld na tweets of ik daarover iets kan vertellen op de radio. Het levert werk op. Ik geef veel informatie weg via Twitter, maar het levert ook veel informatie, contacten en werk op. Maar als iets écht nieuws is, houd ik voor mijzelf en maak ik er een artikel over.

En je twittert veel over Egyptische media.

Ik wil mensen laten zien hoe er in de Egyptische media over het westen wordt gedacht. Het is ongegeneerd wat ze melden: ‘wij zijn fantastisch en Egypte is geweldig’. Dat het ‘Westen samenwerkt met Israël en Amerika om Egypte splijten’. ‘Groot-Brittannië en de Verenigde Staten de Tweede Wereldoorlog zijn gestart om de staat Israël te stichten’ en ga zo maar door. En mensen geloven het! Soms interview ik mensen en dan vertellen ze mij precies hetgeen wat die avond ervoor op tv is verteld.

Door het volgen van Egyptische media loop ik voor en krijg ik een beeld van wat er kan gebeuren. Je hoort hoe mensen praten en doen. Daarom ben ik de hele zomer in Caïro gebleven, omdat ik dacht dat de grote protesten op 30 juni tegen Morsi, wel eens écht groot zouden worden. Alles ontstaat hier door promotie in de media.

In april 2013 zat je een nacht in een Egyptische cel. Wat is er daarna voor jou veranderd?

De grootste verandering was dat Egyptenaren niet meer met mij als buitenlander wilden omgaan. In Rehab ben ik mijn hele vriendenkring kwijtgeraakt. Zo was ik niet meer welkom bij mijn protestantse gemeente. De politie had tegen hen gezegd ‘ga niet meer met haar om.’ Nu houden ze afstand, maar ook omdat ze zelf illegale samenkomsten houden. Moslimvrienden hielpen mij wel. Ik heb sindsdien nog maar één koptische vriend over. Nu trek ik meer op met collega’s. Maar mijn meeste vrienden wonen in het centrum Caïro, daar vind ik de sexual harrassment en luchtvervuiling te grote obstakels om daar te gaan wonen. Voorlopig kies ik voor Rehab, waar ik ook heerlijk kan sporten. Ik heb het hier nog steeds voldoende naar mijn zin.

Werd je voor je arrestatie al in de gaten gehouden?

Ik werd wel eerder bedreigd, maar wie niet? Toen ik eens Moslimbroeder-leider had geïnterviewd, had ik daarna op weg naar het zwembad van taxi gewisseld. Toch zat er aan de andere kant van het bad iemand van de geheime dienst. In juli 2011 werd ik veel via de telefoon bedreigd.

Werd je afgeluisterd?

Absoluut. Ik hoorde vaak kliks op de lijn. Een Egyptische collega legde me eens uit: ‘een reden voor de geheime dienst om ons af te luisteren is omdat het voor hen ook interessant is. Wij spreken met allemaal interessante mensen. Zo komen zij ook aan informatie’. En mijn werk wordt ook door ze gelezen.

Later in Amsterdam:

Maar mijn naam op de terreurlijst heeft alleen met een ontmoeting met Mohamed Fahmy te maken, de bureau chef van Al Jazeera English.

Is er altijd al druk geweest op buitenlandse journalisten in Egypte?

Er was meer vrijheid om mensen op straat te interviewen na de val van Mubarak. Mensen zijn nu vrijer in hun mening. Maar het lijkt dat we inmiddels weer terug bij af zijn, of erger. Buitenlandse journalisten worden nu meer aangepakt. Onder Mubarak werden er geen buitenlandse journalisten opgepakt en was er alle vrijheid voor hen. Als er niet al te negatieve berichtgeving naar het buitenland zou gaan, blijven de toeristen komen. Dat gebeurt nu niet meer.

Is het nog wel fijn om in Egypte te werken?

Je werkt in Egypte in een heksenketel, dat merkte ik als ik even in Nederland ben. De sfeer is de afgelopen tijd veranderd. Nu zeggen mensen achter je ‘dat is een spion’. Ik zat laatst op een terras en iemand zei tegen een agent: ‘Er zit hier een spionne.’ Ik spreek Arabisch en versta alles wat ze zeggen. Verder ben ik erg dankbaar voor alles wat ik in Egypte had. En het is heerlijk om in het mooie weer te werken.

Heb je tips voor jonge journalisten die ook in het Midden-Oosten willen werken?

Leer Arabisch. Je kan niet dag en nacht met een fixer werken. En ga naar Libië, daar liggen de verhalen voor het oprapen.

Drie dagen nadat Rena veilig is aangekomen in Nederland, loop ik met haar door Amsterdam. “Het is zo fijn om hier te lopen zonder te worden aangehouden en zonder sexual harrasment. Hier zal geen auto naast mij stoppen met iemand die vraagt of ik meewil.”

Met theezakjes acteren
Rena heeft drukke mediadagen achter de rug. De dag dat ze in Nederland aankwam, schoof ze aan bij Nieuwsuur en Pauw & Witteman. Dat ze in beide programma’s zat, leverde nog een klein relletje op en zou ze ‘woest met een bekertje hebben gezwaaid’.

“Dat extra boze acteerde ik, want ik werd de hele tijd gebeld door mensen van Pauw en Witteman en dan weer van Nieuwsuur. Dat ging maar door. Ik wilde gewoon bij allebei zitten omdat ik PenW had toegezegd, en daarna van Nieuwsuur het verzoek kreeg, en aangezien ik voor de NOS werk, wilde ik hen absoluut niet teleurstellen.”

Het werd uiteindelijk een interview van vijf minuten bij Nieuwsuur en tien minuten bij Pauw en Witteman. En dan zou er volgens het Parool ook nog eens zijn gedreigd met aangifte van ontvoering. “Ik ben heel goed ontvangen door Pauw en Witteman. Ze hadden direct een nacht een hotel voor mij geboekt om even bij te komen. Ze vroegen zelfs of ik niet nog wat spullen nodig had omdat ik zo halsoverkop was vertrokken.”

Na de eerste nacht op Nederlandse bodem zat Rena bij Reyers Laat op Canvas. En de dag erop weer bij Pauw en Witteman.

Hoe is het nu met je?

Goed. Ik ben heel blij om nu in Nederland te zijn. En dat is echt dankzij de Nederlandse ambassade in Caïro. Zij hebben zulk goed werk gedaan door met de Egyptische autoriteiten te onderhandelen dat ik het land zou mogen verlaten om in Nederland het proces af te wachten. De Nederlandse ambassade in Caïro is écht heel goed. Ze hebben hun tentakels diep in Egypte zitten.

Toen bekend werd dat jij op de terreurlijst was gezet, dook je onder.

De ambassade had dat voor mij geregeld. Op de plekken waar ik zat, was ik de eerste nacht nog steeds doodsbang, later ging het wat beter. Het waren voor mij nieuwe plekken, en bij ieder geluid dat ik hoorde dacht ik ‘nu komen ze binnenvallen en nemen ze mij mee.’ Ik was doodsbang om in de beruchte Tora gevangenis terecht te komen. De eerste nacht heb ik niet geslapen en de dagen erna maar heel weinig.

Soms denk ik ook: zouden ze wel echt denken dat ik een terrorist ben? Iedere dag wordt verteld dat buitenlandse media samenwerken met de terroristen van de Moslimbroederschap, en dan hebben ze er een op de terroristenlijst gezet in het geval van Rena Netjes, en dan mag die het land verlaten.

Wat ga je nu in Amsterdam doen?

Nu ben ik op zoek naar tijdelijke woonruimte. Ik heb nog geen idee hoe lang ik hier zal blijven, maar eerder een kwestie van weken dan van maanden. En ik wil een fiets kopen omdat ik niet per taxi kan blijven rondrijden zoals ik in Cairo gewend ben. Toen ik het bericht kreeg om naar de ambassade te komen, heb ik snel een tas gepakt met maar weinig kleren. Dus die moet ik ook kopen. Net als sportspullen, ik wil weer gaan sporten.

En qua werk?

Ik hoop met mijn opdrachtgevers afspraken te kunnen maken om nog door te gaan als correspondent in Egypte. En ik blijf hier ook doorwerken voor andere opdrachtgevers.

Je geeft veel interviews. Wil je geen rust?

Ik doe graag interviews, dan weet ik zeker dat er de juiste weergave van het geheel is. Het interview met CNN was heel goed. Zij vroegen heel goed door over de reden waarom ik op de terreurlijst terecht ben gekomen. Het vestigt de aandacht op de situatie van journalisten in Egypte. Het voert de druk op. Ik was heel blij te lezen dat de gearresteerde Al-Jazeera journalisten nu vastzitten onder betere omstandigheden. Al Jazeera Engels had mij ook om een interview gevraagd, maar dat heb ik geweigerd. Dat leek me niet verstandig, Egyptische autoriteiten zouden het alsnog kunnen aanwenden dat ik voor ze werk.

In Nieuwsuur zei Nabil Fahmy, De Egyptische Minister van Buitenlandse Zaken, dat je een eerlijk proces zal krijgen. Verwacht je een terugkeer naar Caïro?

Ik wil mijn naam zuiveren. Ik laat dat over aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Zij hebben al bewezen een wonder te kunnen verrichten. Ik zou het heel erg vinden als ik niet meer naar Egypte terug zou kunnen. Ik heb daar alles.

En anders zijn er nog genoeg andere landen in het Midden-Oosten. Ik beheers verschillende dialecten en ik blijf de regio interessant vinden.

Ondanks de spannende en zware dagen die Rena achter de rug heeft, zit ze er niet treurig bij. “Ik wil even zeggen dat je het heel leuk doet, ja echt”, krijgt de serveerster te horen als we de wijntjes afrekenen.

Wat ga je morgen doen, vraag ik als we naar buiten lopen. “Schaatsen kijken en nieuwe kleren kopen. In Egypte was ik al bezig om Nederlandse tv te ontvangen om Sven Kramer te volgen. Maar ja, dat is er niet meer van gekomen. Nu kan ik het hier kijken.”