Corruptiekampioenschappen in Oekraïne
Wie denkt dat Oekraïne snel toetreedt tot de Europese Unie heeft het mis. Oekraïne heeft een lange weg te gaan. Een van de belangrijkste redenen? Corruptie. Pas als die is teruggebracht is het Oost-Europese land dichter bij de EU, een pro-Europademonstratie van duizenden Oekraïners vorige week ten spijt. Over corruptiekamioenschappen en extra betalen voor nieuwe auto-onderdelen.
In de Corruptie Perceptie Index van 2012 is Oekraïne gezakt naar de 144ste plek, het jaar daarvoor was het nog 152. Oekraïne staat daarmee tussen landen als Pakistan, Eritrea en Uganda. Het land staat op nummer 137 in de Ease of Doing Business-lijst van de Wereldbank. Niet bepaald een hoge positie die buitenlandse investeringen lokt. In 2011 bleek uit een nationale enquête onder de bevolking van Oekraïne, mogelijk gemaakt door NGO USAID, dat zeker 1 op de 3 Oekraïners direct te maken heeft gehad met corruptie.
Snel paspoort? Smeergeld
Hoofdstad Kiev staat vol met marktkraampjes waar van alles te koop is. Van groente en fruit tot sigaretten en simkaarten. Betalen gaat contant en of de administratie klopt is nog maar de vraag. “Als een onderdeel van je auto kapot is, kun je het bij de garage voor een standaardprijs vervangen,” zegt Kyrylo Zjivotovski van de organisatie European Choice, een organisatie die zich inzet voor Europese integratie en bestrijding van corruptie. “Grote kans dat er dan een ander oud onderdeel wordt ingebouwd. Wil je zeker zijn van een nieuw onderdeel, dan kun je maar beter bijbetalen. Zo werkt dat hier nou eenmaal.” Een paspoortaanvraag: precies zo. Er is smeergeld nodig om het proces te versnellen.
Wetten en bewustwording
President Viktor Janoekovitsj maakt zich sinds zijn aantreden in 2007 hard voor de aanpak van corruptie. Dat verloopt niet soepel, geeft hij zelf toe. “De anti-corruptiewetgeving was vorig jaar aangenomen, maar de implementatie ervan wordt op elk denkbaar niveau belemmerd,” zei Janoekovitsj op een persconferentie. “Ik ben ervan overtuigd dat de wetgeving constant moet worden verbeterd en dat de rechtshandhaving het publiek moet informeren over hoe de wetten eruit zien.”
De organisatie Ukranian Special Board helpt de regering met het opstellen van anti-corruptiewetgeving. De organisatie levert niet alleen adviezen en wetsvoorstellen aan bij de regering, maar kan wetten ook amenderen. Volgens Joeri Lavrenjoek, hoofd van het Special Board, ligt het probleem niet alleen bij overheden. “De ene dag zeggen burgers dat corruptie slecht is, maar de volgende dag kopen ze een politieagent om, omdat ze niet via de officiële manier een boete willen betalen. Het mes snijdt aan twee kanten. Mensen die steekpenningen betalen, zijn net zo slecht bezig. Daarmee houden ze het systeem in stand. We proberen de mensen bewust te maken van de gevolgen van corruptie.”
1000 Grivna in de zak
Bogdan Jakoemiejoek, van de NGO Anti-Corruptieraad van Oekraïne, sluit zich daarbij aan. Om een voorbeeld te geven, hoeft hij alleen maar de supermarkt in te stappen. “Zie je die man daar?” zegt hij, zonder te wachten op antwoord. “Stel dat hij wordt aangehouden door de politie, omdat hij te hard heeft gereden in zijn auto. Dan kan hij kiezen tussen een boete van 3000 Grivna of een steekpenning van 1000 Grivna. De boete zou hij in de stad moeten betalen, als hij 1000 Grivna geeft, dan kan hij gelijk weer doorrijden.” Corruptie geeft op korte termijn een voordeel voor zowel de politieman, die de 1000 Grivna in zijn zak steekt, als de aangehouden man, die 2000 Grivna minder hoeft te betalen. “Zolang dat voordeel er is, zal de corruptie niet te bestrijden zijn,” zegt Jakoemiejoek.
Oekraïners moeten volgens de NGO’s bewust worden van het feit dat corruptie fout is. European Choice werkt met het project ‘Corruption Championship’ aan die bewustwording. “Mensen melden bij ons corruptiezaken,” legt Zjivotovski uit. “Die analyseren we en zetten we in een database. De corrupte ambtenaar of rechter komt dan met naam en toenaam in een register te staan. Aan het eind van het jaar laten we de bevolking kiezen wie de meest corrupte ambtenaar is. De top-100 wordt dan gepubliceerd en verspreid onder media en ambassades. We hopen dat de mensen op de lijst zich dan bewust zijn van wat ze fout doen.”
Steviger maatregelen
Om de corruptie daadwerkelijk tegen te gaan zijn steviger maatregelen nodig. Als voorbeeld noemt Jakoemiejoek Georgië, waar de president de bestuurslaag van het ministerie van Binnenlandse Zaken ontsloeg. En toen dat niet hielp, volgde ontslag voor alle agenten van de verkeerspolitie. “Je zou denken dat het een chaos wordt. Iedereen kan door rood en te hard rijden. Maar in werkelijkheid was het aantal verkeersongelukken gehalveerd.” Georgië is geprezen om zijn manier van bestrijden van corruptie.
Contact minimaliseren
Voor Oekraïne is massaal ontslag van het politieapparaat een te grote stap. “Oekraïne is een groot land,” zegt Joeri Lavrenjoek. “Dat kun je niet vergelijken met Georgië. Het is voor ons veel moeilijker om een werkende corruptievrije samenleving te krijgen. Bovendien bestaat dat niet echt, in elk land is er wel corruptie.’’ Volgens Jakoemiejoek is het voor Oekraïne belangrijk om het contact tussen overheid en burgers te minimaliseren, bijvoorbeeld door transacties te doen via e-government, vanaf de computer. “Je berekent een prijs die de burger voor een dienst zou moeten betalen. Die prijs zet je dan in het systeem, waardoor de burger online kan betalen. Dan is in ieder geval op dat vlak geen corruptie meer mogelijk.”
Corruptievrij kampioenschap
Een politieagent een aantal Grivna in de zak stoppen of een leraar betalen om je cijfer op te krikken. Het is in Oekraïne nu nog de normaalste zaak van de wereld. Dat betekent echter niet dat het land niet zonder corruptie kan functioneren, zegt Jakoemiejoek. “Tijdens het Europees Kampioenschap voetbal in 2012 was er geen corruptie in Oekraïne. De president wilde dat alles soepel zou verlopen en zorgde ervoor dat er nergens geknoeid werd. Zelfs Oekraïners die werden aangehouden hoefden geen steekpenningen te betalen.” Tijdens het EK zette president Janoekovitsj zich in om er zeker van te zijn dat alles wat er in Oekraïne gebeurde schoon was. “Die politieke wil lijkt verdwenen,” zegt Jakoemiejoek. “En dat is juist het belangrijkste. Als de politiek niet wil dat de corruptie wordt bestreden, dan gebeurt dat ook niet.’’
