Één taal, of toch twee?

Ik moet iets bekennen: op mijn CV staat dat ik vloeiend Tsjechisch spreek. en dat klopt niet helemaal. Voordat ik nu meteen mijn reputatie als eerlijke correspondent verlies, moet ik daar wel meteen bij vermelden dat ik de taal wel degelijk beheers. Maar de afgelopen maanden heb ik geleerd dat wanneer je vloeiend Slowaaks spreekt, de meeste Tsjechen bereid zijn die taal te accepteren als hun ‘eigen’. Sterker nog: sommigen geven er zelfs de voorkeur aan als ik alleen maar Slowaaks spreek.

Vorige week had ik een interview op het stadhuis van Praag. De ambtenaar die ik sprak was een man van middelbare leeftijd. Hij glimlachte toen hij hoorde dat ik mijn vragen aan hem in het Slowaaks stelde. ‘Weet u’, zei hij, ‘Ik ben geboren en opgegroeid in Tsjechoslowakije. Ik vind het heerlijk om Slowaaks te horen. Het doet me denken aan vroeger.’

Gedwongen huwelijk
Ik antwoordde dat ik mijn best doe om al het Tsjechisch dat ik de afgelopen acht maanden heb opgepikt in Praag zo veel mogelijk probeer toe te passen. Hij vond dat ik dat niet moest doen. ‘De jonge generatie in Tsjechië verstaat het Slowaaks bijna niet meer. Dat is jammer. Daarmee verliezen we ook langzaam de band die wij als twee landen ooit hadden.’

Precies twintig jaar geleden, in 1993, gingen Tsjechië en Slowakije na een (gedwongen) huwelijk van 75 jaar als vrienden uit elkaar. In die 75 jaar bleven beide talen bestaan, evenals andere talen zoals het Hongaars en Roetheens. maar tegelijkertijd liepen de talen door elkaar heen. In films bijvoorbeeld werd meestal zowel Tsjechisch als Slowaaks gesproken, en Slowaken lazen Tsjechische boeken en andersom.

Ondanks dat ik inmiddels heb geleerd het echt twee verschillende talen zijn met eigen grammaticale regels, is er voor degenen die opgroeiden in Tsjechoslowakije geen verschil. Daarom spreken Slowaken in Tsjechië ook nu, twintig jaar na de scheiding, nog steeds gewoon Slowaaks. En andersom. En wordt er niet raar opgekeken als dat gebeurt.

Twee talen, een land
Maar er begint langzaam maar zeker iets te veranderen. In Tsjechië wordt het Slowaaks op televisie inmiddels ondertiteld. En veel Slowaakse boeken worden er niet echt gelezen. In Slowakije is dat echter niet het geval. Het begint dus een beetje uit balans te raken. Jonge Tsjechen kunnen het Slowaaks niet altijd meer verstaan, maar andersom is dat (nog) niet het geval.

Toch kan (of mag) ik zeggen dat ik vloeiend Tsjechisch spreek. Het klopt dat ik niet alle woorden ken en van de grammaticale regels heb ik al helemaal geen kennis. En dan is er nog die vervelende ‘ř’; voor niet-Tsjechen bijna onmogelijk om uit te spreken, omdat het een soort d, r en z tegelijk is. Maar mijn Slowaaks in Tsjechië wordt nog niet als een vreemde taal gezien. En het herinnert aan een tijd toen het twee talen in één land waren.