Het success van de AKP: hijskranen en de stem van het volk

“Wat heeft de AKP eigenlijk goed gedaan,” vroeg een vriend uit Nederland onlangs tijdens een bezoek aan Istanbul. Ook hij had de beelden van de hevige politierepressie van afgelopen zomer voorbij zien komen en ook hij had over de autoritaire regeerstijl van premier Erdogan gelezen. Maar tegelijkertijd constateerde hij dat de AKP bij de vorige verkiezingen vijftig procent van de stemmen behaalde en dat het nog altijd op een brede steun onder de bevolking kan rekenen.

Perceptieomslag
De vraag was daarom een zeer terechte. Het overgrote deel van de inwoners van Turkije zal vertellen dat het land veel beter af is sinds de AKP bij de parlementsverkiezingen in 2002 verrassend – na opeenvolgende financiële crises – als winnaar uit de bus kwam. “Internationaal hebben we weer aanzien, er wordt naar ons geluisterd,” vertelde de jonge Taner mij op weg naar zijn familie ter gelegenheid van het offerfeest. In zijn woorden weerklonk Turkse trots. Het nationalisme is het belangrijkste chromosoom in het Turkse DNA. In de woorden van Erdogan: “We bouwen verder aan een sterker en groter Turkije.”

De AKP bereikte deze perceptieomslag door zich aanvankelijk sterk te committeren aan de door het IMF en de Wereldbank opgelegde – en door superminister Kemal Derviş uitgevoerde – liberalisering van de economie. Ook betoonde de partij zich, in tegenstelling tot haar voorlopers, een voorvechter van de Europese hervormingsagenda. De politieke islam kent in Turkije een geschiedenis gekenmerkt door wantrouwen en onderdrukking. Hoewel het zijn wortels heeft in de politieke islam, was de AKP er veel aan gelegen om het seculiere deel van de natie niet onnodig tegen zich in het harnas te jagen.

Geen alternatief
Daarnaast speelde mee dat de voorgangers van de AKP er – op zijn best – een potje van hadden gemaakt. Nepotisme tierde welig in een ijlende economie. De AKP beloofde het anders te doen. ‘Ak’ betekent nota bene wit, verwijzend naar het beoogde blazoen. Toen ik een meneer in de dure wijk Etiler eens naar zijn stemadvies vroeg, keek hij me aan alsof hij water zag branden: “AKP natuurlijk. Op wie moet ik anders stemmen? De CHP toch zeker niet? Dan gaan we terug naar de tijden dat het water was afgesloten.”

Dat brengt ons direct bij een volgende belangrijke factor in het succes van de AKP: de grootste oppositiepartij CHP. Deze partij ontkomt niet aan het steeds sterker klinkende discours waarin ze wordt neergezet als een elitaire partij die het volk niet begrijpt; als een partij vol coupplegers die vrouwen met hoofddoekjes niet dezelfde rechten gunt als vrouwen zonder hoofddoekjes. Dat discours is niet geheel bezijden de waarheid. Hervormingsgezinde partijleden hekelen de dogmatische dictatuur van de mastodonten binnen de partij.

‘Anatolische tijgers’

De AKP bouwde letterlijk en figuurlijk aan een sterker Turkije. Letterlijk, want een belangrijk onderdeel van het economische succes is de constructiesector, die een kwart van het Turkse BNP voor zijn rekening neemt. Skylines in alle grote steden worden gedomineerd door hijskranen. Ook de investeringen in publieke voorzieningen verbeterden danig. De schulden bij internationale financiele instituties werden afgelost; een prestatie die sterk resoneert in de nationalistische Turkse psyche. Daartegenover staat dat de private schulden onder de AKP exponentieel stegen.

Twee jaar geleden was ik in een minibus tussen Adiyaman en Urfa getuige van een treffend voorbeeld. Rijdend over een gloednieuwe weg prees de chauffeur met een glimlach van oor tot oor de werken van de AKP. Voor de AKP had nog nooit een politicus omgekeken naar zulke Anatolische uithoeken. Nu prijzen de inwoners ervan zich gelukkig met wegen.

Over diezelfde wegen in het oosten van Turkije reden tot voor de oorlog in Syrië volle vrachtwagens die het nieuwe buitenlands beleid van Turkije de afgelopen jaren ondersteunden. De zogeheten ‘Anatolische tijgers’, steden als Kayseri, Konya en Gaziantep, waar de AKP zijn machtsbasis heeft, floreerden bij toenemende regionale handel met de zuiderburen.

De stem van het volk

Waar Turkije er voorheen een zeer geïsoleerd buitenlands beleid op nahield, gingen de deuren naar de voormalige vijanden in het Midden-Oosten nu wagenwijd open. Bovendien kreeg het deel van het land waarbij het moderniseringsideaal niet zo goed was aangeslagen – de mensen die praktiserende, vrome moslims bleven in plaats van seculiere, ‘moderne’ Kemalisten – een stem in de politiek. De stem van het volk.

Terwijl de AKP-achterban aan politieke en economische macht won, bleek het niet zo eenvoudig met de oude politieke elite af te rekenen. In 2008 verbood het Constitutioneel Hof de partij op een haar na wegens vermeende ondermijning van het seculiere karakter van de Turkse staat. Sindsdien doet de AKP er alles aan niet nogmaals in een vergelijkbare situatie te geraken. De religieuze toon klinkt steeds sterker en politieke oppositie verdwijnt en masse achter de tralies. De recente veroordelingen in de Balyoz en Ergenekon-rechtszaken spreken wat dat betreft boekdelen.

Uitdagingen
De revanchistische politiek heeft geleid tot een tot op het bot verdeeld land dat voor enkele gigantische uitdagingen staat. De Gezi Park protesten toonden aan dat Turkije onder de AKP razendsnel veranderd is. Een stabiel, open decennium vormde een jonge generatie die zich niet in de huidige polarisatie laat vatten. In de woorden van New York Times columnist Andrew Finkel: “De protestanten .. bewijzen zich als precies het ‘nieuwe’ Turkije dat Erdogan’s partij beloofde te creeëren toen het in 2002 aan de macht kwam.”

Groter nog dan de uitdagingen die deze nieuwe generatie biedt, zijn de uitdagingen in het zuidoosten van het land. Daar zorgen de onderhandelingen met de PKK en de oorlog met Syrië voor hoofdbrekens op de burelen in Ankara. Bij de grensovergang Nusaybin verrijst momenteel een muur, terwijl Turkije inmiddels honderdduizenden Syriërs huisvest. Om deze problemen het hoofd te bieden heeft de AKP weinig aan de hijskranen en de stem van het volk die de afgelopen 11 jaar zo bepalend waren voor het succes van de partij.

In de aanloop naar de lokale verkiezingen op 30 maart volgend jaar volgt Tan Tunali voor TPO Magazine de ontwikkelingen in de Turkse politiek.