Zoeken naar wanhoop
Ik was eind vorige week bij een gebedsbijeenkomst voor Nelson Mandela in de reusachtige Grace Bible Church in Soweto. De kerk bood plaats aan een stuk of vijfduizend mensen. Er waren er hooguit vijftig.
Heel anders is de situatie dezer dagen rond het ziekenhuis in Pretoria waar Mandela ligt. Daar is het chaotisch, druk, bijna hysterisch zou je kunnen zeggen. Vooral dankzij de enorme media-aanwezigheid.
Het is dat laatste beeld dat zich veelal opdringt als ik de internationale media bestudeer. Zuid-Afrika zou in massale rouw zijn. Op het wanhopige af.
Niets is minder waar. Het leven gaat in Zuid-Afrika gewoon door. Natuurlijk hebben mensen het erover met vrienden. Maar van massaal en eindeloos verdriet geen spoor. De meeste Zuid-Afrikanen hebben zich neergelegd bij de verwachte dood van Mandela. Velen ergeren zich aan de enorme hype die door de media rond de kritieke gezondheidstoestand van de oud-president wordt gecreëerd.
Maar over precies die irritatie berichten media natuurlijk liever niet. Wel over de boosheid van de familie Mandela, want die woede is sappig. De irritatie van gewone Zuid-Afrikanen strookt echter niet met het verhaal dat de rest van de wereld wil horen.
Een held verdient wanhoop bij zijn overlijden
Het is de typische neiging van media om te willen berichten wat mensen verwachten. Mensen, zeker buiten Zuid-Afrika, veronderstellen, hopen misschien zelfs wel, dat Zuid-Afrikanen momenteel bijna letterlijk zijn verscheurd door verdriet.
En wat je zoekt, vind je altijd. Het is bovendien makkelijk dit verhaal als journalist zelf te gaan geloven, omdat je de hele dag tussen andere journalisten staat, voor wie de aanstaande dood van Mandela inderdáád het centrum van het bestaan is. Dan lijkt het al snel alsof dit ook voor alle niet-journalisten geldt.
Mandela is een wereldwijde held. En helden verdienen een bevolking in wanhoop wanneer zij sterven. Nou, dan berichten we dat toch?
Er zijn bovendien genoeg Zuid-Afrikaanse organisaties die er belang bij hebben dit spel mee te spelen. Kerken bijvoorbeeld weten alle camera’s op zich gericht als zij een gebedsbijeenkomst voor Mandela organiseren. Ze vertrouwen erop dat de camera’s bij een magere opkomst een close-up maken van het handjevol mensen dat aanwezig is, zodat de kerk opeens toch vol lijkt. Want de journalisten zijn van over de hele wereld ingevlogen, die moeten leveren. Zo ontstaat een gedeeld belang om de boel op te kloppen.
De afwezigheid in de media van Graça Machel
Al die gecreëerde heisa getuigt natuurlijk van weinig respect voor de aanstaande dood van iemand die de betrokkenen nu juist zo zeggen te respecteren. En ook politiek gaat de eventuele dood van Mandela grootschalig worden uitgebuit. Er zijn volgend jaar immers verkiezingen.
De Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma zal Mandela na diens overlijden nadrukkelijk gaan gebruiken in zijn verkiezingscampagne, voorspelde politicoloog Anthony Butler vrijdag in de krant Business Day. Zelfs oppositiepartij Democratic Alliance zou volgens hem wel eens aan de haal kunnen gaan met ANC-held Mandela, die zich na zijn dood immers toch niet meer kan verdedigen.
Het is opvallend dat uitgerekend degene die je het meest prominent in de media zou verwachten, Mandela’s vrouw Graça Machel, onzichtbaar is. Geen woord hoor je van haar. Ik denk omdat zij begrijpt dat ze vooral op die manier haar geliefde respect betoont.
