Het mediacircus van de Russische geheime dienst

De Russische geheime dienst FSB maakt dankbaar gebruik van de media in Rusland. Door sporadisch gedetailleerde informatie naar buiten te brengen over gebeurtenissen die niet uniek zijn, houdt de dienst grip op de samenleving. De media dienen slechts als spreekbuis. Onlangs werd de arrestatie van een CIA-agent opeens wereldnieuws. Een politieke rel bleef uit.

De Amerikaanse diplomaat Ryan Christopher Fogle werd woensdag 14 mei opeens een publiekelijk figuur in Rusland. Het Russische televisiekanaal Perviy Kanaal (‘Eerste kanaal’) kwam met het nieuwsitem dat de geheime dienst FSB in Moskou een CIA-agent had ingerekend. Niet alleen zijn naam werd bevestigd door de FSB; het televisiekanaal kreeg ook de beschikking over foto’s van de arrestatie en een tafel waarop de spullen lagen uitgestald die Fogle bij zich had tijdens de arrestatie.

De Amerikaan, officieel geregistreerd als derde secretaris van de ambassade van de Verenigde Staten in Moskou, had onder meer twee pruiken, nepbrillen, een oude telefoon, een kompas en een kaart van Moskou bij zich. De FSB had hem naar eigen zeggen al in het oog toen hij twee jaar eerder het land binnenkwam. Fogle werd nu pas gearresteerd, omdat hij van plan was een FSB-agent te rekruteren voor de CIA. Maar de FSB-agent die hij een aanbod deed, besloot Fogle in te rekenen.

Arrestatie te danken aan FSB
Sensationeel nieuws, vooral omdat de FSB niet zuinig omging met informatie en beeldmateriaal in de betreffende zaak. De dienst publiceerde zelfs een foto van de brief die aan de FSB-agent werd overhandigd en een foto van de diplomatieke identiteitskaart van Fogle. Russische media pikten het nieuws snel op. Binnen no-time was iedere Russische staatsburger op de hoogte van het nieuws. In een interview later die week kwam een FSB-agent aan het woord die het CIA-hoofd in Moskou waarschuwde voor dit soort acties. Hij noemde hem bij naam, waardoor de voorstelling van het mediacircus werd verlengd.

Fogle werd persona non grata en verliet vijf dagen na zijn arrestatie het land.

Een interessant verhaal. Belangrijk nieuws, zou je denken. Ware het niet dat dit geval helemaal niet op zich staat. De FSB had in januari een andere CIA-agent opgepakt. In 2012 pakte de FSB maar liefst 125 spionnen op, 12 van hen werden op heterdaad betrapt. Over hen werd met geen woord gerept. De statistieken werden in februari droogjes naar buiten gebracht door president Vladimir Poetin, die tijdens een bijeenkomst de dienst daarvoor een schouderklopje gaf.

Dat Fogle in de schijnwerpers kwam is volledig te danken aan de FSB zelf. De dienst kwam zelf met de melding, de informatie en leverde bewijsmateriaal aan bij de staatstelevisie. Het enige wat de dienst daarmee won was ‘exposure’. De achterliggende gedachte: de Russische burger moet op de hoogte worden gebracht van deze gebeurtenis. De media in Rusland voelden zich, bewust of onbewust, geroepen de boodschap van de FSB te verkondigen.

Vrijbrief
Die boodschap is vooral voor de interne nieuwsmarkt. Het Kremlin probeert onder de Russische bevolking het bewustzijn te wekken dat er buitenlandse agenten actief zijn die de zittende regering ondermijnen of zelfs willen omverwerpen. Niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) die geld uit het buitenland krijgen worden dankzij een nieuwe wet aangeduid als een ‘buitenlands agent’. Het oppakken van een CIA-agent zou een bevestiging zijn van het feit dat buitenlandse mogendheden in Rusland actief zijn. Waar terroristen de samenleving angst willen inboezemen, wil het Kremlin de Russen onveiligheid inboezemen.

Dat zou immers een vrijbrief zijn voor Poetin om meer geld te pompen in het veiligheidsapparaat. Bovendien kunnen ermee nieuwe, ondemocratische, wetten worden opgesteld die de vrijheid van burgers inperken, maar veiligheid in het land moeten verbeteren.

Oude pruiken
Russische media zijn een spreekbuis voor het staatsapparaat en geven daarmee toe aan het Kremlin. De FSB heeft namelijk geen andere reden om extra veel aandacht te besteden aan de media over een arrestatie zoals die van Ryan Fogle. Behalve dan het belachelijk maken van de Amerikanen. Ook daar is het Kremlin goed in: het inboezemen van anti-Amerika-gevoelens. De FSB kan pronken met de arrestatie en lachen om de gearresteerde. De pruiken die Fogle bij zich had zouden volgens de FSB bijvoorbeeld tientallen jaren van hetzelfde fabricaat zijn geweest. Bij een arrestatie in 1986 werd eenzelfde pruik aangetroffen.

Verkoeling van de relatie met de VS zit het Kremlin echter niet op te wachten. De twee wereldmachten zijn juist op weg om samen vrede in Syrië te bewerkstelligen. Peskov, de woordvoerder van Poetin, noemde de timing van de arrestatie zelfs ongelukkig. Een politieke rel bleef uit, maar daar hebben de Russen geen boodschap aan. Zij zijn weer op de hoogte van de buitenlandse agenten in het land. De missie van de FSB is geslaagd. Dat de arrestatie ook internationale media-aandacht kreeg was slechts een bijwerking.