Vrouwelijke journalisten in Egypte voorzichtiger door seksueel geweld
Freelance journalist en studente Arabisch Lucia Admiraal interviewde (buitenlandse) journalisten in Caïro over hun ervaringen met seksueel geweld.
Vrouwen waren de afgelopen weken in Egypte wederom slachtoffer van extreem seksueel geweld. Het is een terugkerend probleem tijdens demonstraties, ook voor journalisten. Toch is seksuele intimidatie inmiddels geen taboe meer in Egypte. Vrouwelijke verslaggevers zijn desondanks wel voorzichtiger geworden.
Georganiseerd geweld
De afgelopen weken vonden in Cairo twee vrouwendemonstraties plaats tegen seksuele intimidatie. De aanleiding was de aanranding en verkrachting van vrouwen door groepen mannen tijdens betogingen sinds 25 januari, het tweejarig jubileum van de revolutie. Volgens veel activisten en journalisten organiseert de staat dit geweld.
Vorige week vertelden enkele vrouwen op de Egyptische televisiezender Al Nahar openlijk over hun traumatische ervaringen en toonden hun volledig verscheurde kleding (video). Ze spraken expliciet over vooropgezet seksueel geweld door de autoriteiten.
‘Seksuele intimidatie is sinds Mubarak een van de gebruikte tactieken om de revolutie te stoppen’, zegt Sabah Hamamou, journalist bij de grootste Egyptische krant Al Ahram. De verbale en fysieke seksuele intimidatie is al jaren een groot probleem in de Egyptische samenleving, maar volgens Hamamou is het geweld tijdens de betogingen iets anders: “In januari 2011 schreven buitenlandse journalisten over de dappere revolutionaire vrouwen. Het seksuele geweld moest zowel die vrouwen als de journalisten van het plein verjagen.”
Na Lara Logan verdween Tahrirtopia
Op 11 februari 2011 vierde de Egyptische bevolking massaal feest vanwege het vertrek van dictator Mubarak en op diezelfde dag werd de Amerikaanse journaliste Lara Logan aangerand door een grote groep mannen op het Tahrirplein. De verhalen van Logan en andere verslaggeefsters die sindsdien slachtoffer werden van seksueel geweld kregen veel internationale aandacht.
Egyptenaren blikken liever met trots en weemoed terug op de eerste gloriedagen van de revolutie. Toen haalde het vreedzaam strijden tegen een gemeenschappelijke vijand het beste in mensen naar boven. Alle demonstranten hielpen elkaar. En geen vrouw werd lastiggevallen. Maar dit ‘Tahrirtopia’ werd al snel kapot gemaakt door het regime en het leger, zeggen journalisten.
Rena Netjes, een Nederlandse journaliste voor onder meer BNR en Het Parool, meent dat er al kort na het begin van de revolutie mannen gemobiliseerd werden door de autoriteiten om vrouwen aan te vallen. Zelf werd zij op 2 februari 2011 door een groep Mubarak-aanhangers op het Tahrirplein betast. Netjes: “Hoewel ik om hulp schreeuwde in het Arabisch, stond het leger erbij en deed niets. Vanaf dat moment wist ik: zij zijn niet met de revolutie.”
Buitenlandse spionnen
Ruth Vandewalle, die als fixer en reportagemaakster werkt voor diverse Nederlandse en Belgische media, ging eerst nog wel eens alleen naar demonstraties. Nu alleen nog met een groep Egyptische vrienden. Vandewalle: “Ik weet dat honderd man mij ineens kunnen vastpakken op een vol Tahrirplein. Toch weiger ik angstig over straat te lopen omdat de mogelijkheid bestaat. Wanneer er betogingen zijn moet ik eropaf. Voor mijn werk.”
Behalve het seksuele geweld nam ook het wantrouwen tegen buitenlanders en journalisten in Egypte toe. Door de staat en het leger zijn journalisten regelmatig als buitenlandse spionnen bestempeld. In een vorig jaar uitgebracht reclamespotje, waarschijnlijk afkomstig van het leger, werd de Egyptische bevolking zelfs op het hart gedrukt in de omgang met buitenlanders waakzaamheid te betrachten.
Rena Netjes: “Op het Tahrirplein hoor ik mensen regelmatig over spionnen praten. Ik heb het idee dat dit erger wordt en dat mensen elkaar opruien. Omdat ik Arabisch spreek versta ik alles. Vaak draai ik me om en roep ik: ‘Spion, hoe kom je erbij?'”
Maar buitenlander zijn is ook gunstig, nuanceert Vandewalle. “Als buitenlander ben je een soort apart. Zeker als vrouw. Ik heb het gevoel dat ik daar alleen maar voordelen uit haal. Zo kan ik bijvoorbeeld makkelijk contact maken met vrouwen uit de lagere klassen, die niet snel met een man zullen praten. Wanneer ik op reportage ga naar het platteland komen alle boerinnen meteen nieuwsgierig op mij af. En als ik het wil kan ik ook even ‘man’ worden en met de mannen naar het café gaan. Als buitenlandse kan ik zo spelen met gender.”
“Wij zijn niet fout, zij zijn fout”
Sommige Egyptische verslaggeefsters blijven liever op afstand van demonstraties. Een journaliste van Al Ahram, die als ongetrouwde vrouw anoniem wil blijven, werd op reportage tijdens de verkiezingen aangerand door een groep jonge mannen. “Natuurlijk ben ik bang geworden. Ik blijf weg van Tahrir,” zegt ze daarover. Tegelijk benadrukt ze dat de stilte rondom seksuele intimidatie voorgoed moet worden doorbroken. Het idee dat vrouwen voorzichtig moeten zijn is verkeerd: “Wij zijn niet fout, zij zijn fout.”
En dat is precies wat de Amerikaans-Egyptische Mona El Tahawy vorig jaar schreef in Foreign Policy nadat zij zwaar was mishandeld door de politie in Cairo: ‘de Arabische man’ is de oorzaak van het probleem, niet de vrouw. Maar haar betoog ‘Why do they hate us?’ riep ook veel weerstand op. Eenzijdig en generaliserend over Arabische mannen en de Arabische wereld, zo luidde de kritiek.
“Natuurlijk hebben journalisten het volle recht om over hun traumatische ervaringen te schrijven,” vindt Vandewalle, “maar je moet altijd voetnoten plaatsen. Media werken zo: je vertelt een klein verhaal en dat komt dan heel groot aan bij de lezers. Zij kennen Egypte vaak niet en denken dan: al die Egyptische mannen hebben geen respect voor vrouwen.”
De Blauwe BH
Hoe dan ook hebben de verhalen van de vrouwen, niet in het minst het geprezen én fel bekritiseerde artikel van Eltahawy, de seksuele intimidatie in Egypte het afgelopen jaar onder internationale aandacht gebracht. De foto van de Egyptische vrouw die zwaar wordt mishandeld door jonge politiemannen ging de wereld over. Haar blauwe BH werd een symbool.
Seksuele intimidatie was lange tijd een taboe in Egypte. Vaak kregen de vrouwen zelf de schuld. Zij kleden zich ongepast, was een veelgehoord argument, met name de ongesluierde vrouwen in westerse kleding. Maar kleding is geen bepalende factor. Bovendien zijn niet alleen ‘westerse’ vrouwen slachtoffer van seksueel intimidatie.
Dit blijkt uit een rapport van het Egyptian Centre for Women’s Rights uit 2008. Volgens het rapport is 83 procent van de Egyptische vrouwen en 98 procent van de buitenlandse vrouwen in Egypte slachtoffer van verbale of fysieke seksuele intimidatie, een groot deel van hen heeft er zelfs dagelijks mee te maken.
“Seksuele intimidatie is ten eerste een economisch probleem,” denkt Vandewalle. “Een frustratie die voortkomt uit het eindeloze harde werken en nog steeds aan het einde van de maand niet kunnen rondkomen. De levensstandaard blijft achteruit gaan in Egypte. Daarbij is er te weinig openheid over seksualiteit. En er is een duidelijke scheiding tussen man en vrouw, en een maagdelijkheidsideaal. In de jaren zeventig zijn veel Egyptenaren in de conservatieve Golfregio gaan werken en later teruggekeerd naar Egypte. Dat is een verklaring die veel mensen aandragen voor de verstarring van de samenleving.”
Culturele omslag
Inmiddels is seksuele intimidatie in Egypte haast een ‘hot topic’ geworden. Met name in de grote steden zijn verschillende initiatieven gestart. Van vrouwendemonstraties, een Egyptische versie van De Vagina Monologen, patrouilles door mannelijke vrijwilligers tegen seksuele intimidatie in de metro – tot een online kaart waarop wordt aangegeven waar vrouwen zijn lastig gevallen. De acties gebeuren echter nog op kleine schaal.
“Het probleem is dat die initiatieven altijd dezelfde, relatief kleine doelgroep aanspreken; mensen die kunnen lezen en schrijven en Facebook hebben,” zegt Vandewalle. “Er spelen zoveel dingen mee bij de seksuele intimidatie. Er moet een hele grote culturele omslag gemaakt worden. Ik merk dat die al gaande is. De vrouw die dit jaar de film Femme de la rue maakte over seksuele intimidatie in Brussel zei: ‘Wij praten er niet over in België.’ Hier in Egypte is het gelukkig een heel bespreekbaar onderwerp geworden.”
Lees ook:
De Egyptian dream van een Koptische apotheker
Actie tegen seksuele intimidatie in metrostation Cairo tijdens Suikerfeest
Egyptische journalisten demonstreren tegen controle media door Moslimbroederschap
Waarom Arabische mannen vrouwen haten
