|

In propagandaoorlog zijn journalisten al snel ‘spion’

‘Stel geen vragen. Laat die jongens met rust. Ze gaan geen antwoord geven!’, schreeuwde een potige, gezette soldaat, met zijn Russische Kalasjnikov gericht op mij, een paar maanden geleden tegen me in het rebellenbolwerk Donetsk. Ik doe mijn handen omhoog en herhaal wel tien keer dat ik journalist ben. Het mocht niet baten en ik werd door een groepje soldaten ‘gearresteerd’. Niets bijzonders als je nagaat dat ik tientallen keren ben afgereisd naar het door oorlog geteisterde Oost-Oekraïne. Kritische verslaggeving is in de ogen van pro-Russische separatisten gelijk aan ‘spioneren voor de Oekraïense overheid, CIA’, noem maar op.

Kritische verslaggeving
Ik maakte een reportage over Russische vrijwilligerssoldaten voor de Engelse krant KyivPost, waar ik veel voor werk. Op het busstation in Donetsk komen dagelijks tourbussen aan uit Moskou en de Russische grensstad Rostov. Één ding is zeker: die tourbussen komen geen toeristen naar Donetsk brengen. Tijd om de inzittenden van die bussen eens te confronteren met de vraag wat ze nou precies gaan doen in het rebellengebied in Oost-Oekraïne. Kritische berichtgeving in het rebellengebied wordt niet gewaardeerd en de zelfverklaarde ‘autoriteiten’ aldaar sommeren journalisten om in hun werk in het rebellengebied ‘politiek correct’ te blijven. Wie dat niet is, dreigt het gebied uit gezet te worden. Of erger: opgepakt, in elkaar geslagen en dán pas het gebied uit gezet worden. Dit laatste overkwam de Russische journalist Pavel Kanygin van de Russische krant Novaja Gazeta (één van de weinige onafhankelijke media in Rusland).
[pullquote align=”right”]Ik werd eerst door twee soldaten meegenomen naar een checkpoint even buiten de stad[/pullquote]
Op 15 juni vond de allereerste anti-oorlog demonstratie plaats voor het overheidsgebouw in het rebellenbolwerk Donetsk. De pro-Russische rebellen hebben altijd getracht om de wereld te doen geloven dat de normale burgers in het gebied de rebellen actief steunen. Deze anti-oorlog demonstratie liet zien dat dat verre van het geval is. Zo’n 500 mensen kwamen bijeen om te klagen en journalist Pavel Kanygin filmde deze demonstratie. Uiteindelijk postte hij de video op internet. Het gevolg was dat Kanygin een dag later door onbekende mannen werd opgepakt voor zijn hotel, werd onderworpen aan verhoor, gemarteld en uiteindelijk op de grens met Rusland werd gedumpt. De officiële reactie van de pro-Russische rebellen luidde dat Kanygin de demonstratie zou hebben georganiseerd om ‘propaganda te produceren voor pro-Kiev media’.

Bang
Als ik voor mijn werk naar het rebellengebied reis, houd ik altijd rekening dat op het een of andere moment mij hetzelfde kan overkomen. Ik geef dan ook ruimschoots toe dat er momenten zijn dat ik bang ben. Toen ik ‘gearresteerd’ werd omdat ik vragen wilde stellen aan Russische vrijwilligerssoldaten, was zo’n moment. Ik werd eerst door twee soldaten meegenomen naar een checkpoint even buiten de stad. Een groep soldaten daar ging om me heen staan en sommeerde me om mijn telefoon en laptop af te geven. Informatie wilden ze. En aanknopingspunten dat ik een echte ‘spion’ ben. Het deed me even denken alsof ik de hoofdrol speelde in de nieuwste spionage thriller. Niet dus. Dit was real life.

Voor de separatisten was het een lachertje. ‘Maak je niet druk, jongen. Hier, rook een sigaret’, drong een jonge soldaat aan. De angst had mijn lichaam al zodanig verlamd dat ik gretig de sigaret aannam. Het mocht echter niet baten: na een paar minuten arriveerde een groene minivan met drie mannen met Kalasjnikovs. ‘Instappen!’, bulderde één van hen naar me, terwijl een ander me bij mijn armen pakte en me het minibusje in duwde.

Ze vervoerde me naar het gebouw van de voormalige Oekraïense geheime dienst, waar nu de geheime dienst van de pro-Russische rebellen is gehuisvest. In dat gebouw werd ik uren ondervraagd over mijn ‘spionageactiviteiten’.

‘Ik ben geen spion!’
[pullquote align=”right”]’Voor wie werk je? Heb je banden met de Oekraïense regering? Of Amerika?'[/pullquote]’Wat kom je hier doen?’ was de eerste vraag die minstens vijf keer werd herhaald. ‘Voor wie werk je? Heb je banden met de Oekraïense regering? Of Amerika?’. Het waren typische vragen in een gebied dat in een tijdmachine terug naar de Sovjet Unie is gegaan. ‘Ik ben geen spion!’ riep ik dan constant, maar niemand die me leek te geloven. Ondanks accreditaties had ik de verdenking op me een spion te zijn die informatie zou doorspelen.

Potige mannen gehuld in camouflagekleding zijn niet te overtuigen. Als zij zeggen dat je een spion bent, dan ben je een spion. Klaar. Hoe dan ook: nadat de mannen mij bleven ondervragen, werd het tijd om eens te checken bij de afdeling ‘pers’ van het ‘Ministerie van Informatie’ in Donetsk. Wat bleek: ik stond op de lijst van geaccrediteerde journalisten en zodoende viel de verdenking weg. ‘Zie het als een waarschuwing. Blijf politiek correct en ga niet provoceren’, was de boodschap die ik meekreeg. Welkom in Donetsk. Anno 2015.

Vergelijkbare berichten