Weekendinterview: fotograaf Ilvy Njiokiktjien

Eigenlijk is ze al sinds 2007 on a roll. En nadat ze vorig jaar als eerste vrouw – sinds de oprichting van de wedstrijd in 1949 – de Zilveren Camera won en ook dit jaar weer een prijs in de wacht sleepte voor haar Cultuur en Entertainment-serie “Slagroomtaart en Slingers” lijkt het voor Ilvy Njiokiktjien (30) niet meer stuk te kunnen.

En dan te bedenken dat haar naam pas sinds 2012 bij het grote publiek bekend is, na het winnen van de eerste prijs in de World Press Multimedia Contest. “Dat is voor mij het echte keerpunt geweest. Een tweede start. Tussen 2006 en 2010 maakte ik wel mooie dingen en ik deed absoluut mijn best, maar er kwam eigenlijk te weinig van. Het winnen van díe prijs bracht ineens een internationaal podium met zich mee en daar heb ik tot op de dag van vandaag enorm profijt van.”

Zuid-Afrika
In haar nieuwe kantoor in een voormalig NS-gebouw in Utrecht vertelt ze over de trots die ze voelt voor het project ‘Afrikaner Blood’, waar ze toen samen met Elles van Gelder mee won. “Hoe we dat vonden, is echt een perfecte combinatie van geluk en onze nieuwsneus geweest. We hadden er ook zo voorbij kunnen lopen, maar we zagen de oud-kolonel in zijn 20 jaar oude legeruniform – dat we door onze research herkenden van de apartheid – en spraken hem daarop aan. Vervolgens hebben we het allemaal zelf geproduceerd en gemaakt en met een editor in elkaar gezet. We hadden niet kunnen dromen dat het zo’n succes werd.”

Dat Zuid-Afrika haar trekt moge duidelijk zijn. Haar ‘Zilveren Camera 2013’ winnende foto nam ze in Pretoria, van een groep toeschouwers die op straat hun laatste eer aan Nelson Mandela bewees. “En de verhalen zijn er eindeloos. Elke keer als ik denk dat we alles hebben verteld, dan gebeurt er weer iets nieuws. Ik ga zo vaak als ik kan, maar het liefst zou ik er eigenlijk willen gaan wonen.”

Helaas zit dat er door de verzadigde bezetting nog even niet in. Ondertussen timmert ze in Nederland flink aan de weg. “Met name commerciële klanten weten me sinds de bekendheid ineens te vinden. Maar het is niet zo dat ik voor de NRC meer ben gaan doen en een Volkskrant zou mij om die relatie al nooit bellen. Als het aan mij ligt, word ik vaker gevraagd voor nieuwsverhalen en met name die waarvoor ik op stel en sprong naar het buitenland moet. Dat zou ik iedere dag wel willen doen.”

[pullquote  align=”right”]Als het aan mij ligt, word ik vaker gevraagd voor nieuwsverhalen waarvoor ik op stel en sprong naar het buitenland moet. [/pullquote]

Planning
“Ik probeer daarom ook nooit verder dan een week vooruit te plannen, want als de New York Times me voor zo’n verhaal zou bellen, is het echt een kwestie van alle andere dingen in die periode afzeggen. Maar het probleem is dat ik naast de dagelijkse nieuwsklussen ook mijn vrije [documentaire] werk heb en aan de andere kant moet ik ook geld verdienen. Het is een soort driekoppig monster. De commerciële klussen vind ik vaak minder leuk om te doen, maar die brengen wel geld in het laatje en als ik te vaak in het buitenland zit voor nieuws gerelateerde zaken verliezen opdrachtgevers je zo uit het oog. Voor jou tien anderen.”

Haar ideale workflow zou bestaan uit meer documentaire werk voor haar bestaande opdrachtgevers, zodat ze de commerciële klussen misschien iets minder nodig heeft. “En dat is wel te bewerkstelligen, want soms lukt het ook, maar dan moet de wind wel overal goed staan.”

“Je bent toch afhankelijk van je opdrachtgevers, want elke keer maar zelf op pad gaan en kijken wat ervan komt, gaat ook niet meer. Dat deed ik eerst continu, maar behalve dat ik nu maandelijks al een flinke smak geld kwijt ben aan mijn hypotheek, heb ik ook twee honden en een relatie die me hier houden. Het gebeurt nu zelden dat ik zonder publicatiegarantie weg ga.”

Veiligheid
“Het grootste gevaar van zo op je eigen budget leven als ik toen deed, is ook dat je keuzes gaat maken die je veiligheid niet ten goede komen. Om die reden baal ik ook wel eens dat ik niet twintig jaar eerder geboren ben, toen National Geographic nog zei ‘Hier heb je 15.000 euro, ga maar wat moois maken’. Die tijd is echt voorbij.“

Njiokiktjien leerde het the hard way in 2009, toen ze samen met Elles van Gelder in Angola was voor een reportage. “We moesten onze aansluiting vanuit Congo naar Nederland halen. Het vliegtuig dat we zouden nemen was stuk en ook het vervangende toestel ging niet. Maar onze koffers stonden al op het vliegveld in Kinshasa, we hadden geen annuleringsverzekering afgesloten en al ons geld zat in deze reis, dus we móesten en zouden er op tijd zijn.”

“Onze laatste kans was een groot vrachtvliegtuig met de hele presidentiële garde. Als twee kippen zonder kop betaalden we onderhands 75 euro en gingen aan boord. Met die 250 militairen en twee dronken, Russische piloten. Halverwege de vlucht drong het pas echt tot ons door waar we in beland waren. Dus, uit paniek, bedachten we dat we ons maar het beste zoveel mogelijk gedeisd konden houden en geen oogcontact moesten maken. “

“Totdat ik een blikje cola en een rol Mariakoekjes uit mijn tas haalde. Toen ik opkeek, zat iedereen ons aan te staren. Die ben ik toen maar gaan uitdelen en zo bouwden we een soort van (schijn)veiligheid op. Maar zoiets zou ik nu nooit meer doen. We waren ons best bewust van de risico’s, maar we zagen het echt als noodzaak. Nu denk ik; dan maar tweeduizend euro van mijn creditcard aftrekken voor een veiligere optie. En hoewel het vrouw zijn de afgelopen jaren meer in mijn voordeel dan nadeel heeft gewerkt, ben je in zo’n situatie toch net een stuk kwetsbaarder.”

“Ik ben me er ook altijd wel bewust van of ik me in een veilige situatie bevind of niet. Maar zodra je door hebt dat je flink in de minderheid bent of in een situatie zit waarin je veiligheid is verminderd, kun je je daar wel voor beschermen. Zo zorg ik er – net als toen onbewust met de cola en de koekjes – altijd voor dat ik een groepje leuke mannen vind dat ik goed leer kennen, waarvan ik denk dat die te vertrouwen zijn en die ik mee kan krijgen wanneer een situatie zou escaleren.”

[pullquote  align=”right”]Ik hoop dat een aantal van mijn beelden op den duur historisch zullen worden.[/pullquote]

Archief
Maar gelukkig is dat haar nog nooit overkomen. Wel kwam ze twee keer in een klein juridisch conflict terecht met mensen die ze in beeld had gebracht, maar dat was door haar zorgvuldig bijgehouden archief snel opgelost. Na bijna 10 jaar in het vak heeft ze 64 terabyte aan geheugen verzameld, waar ze vervolgens ook nog eens een back-up van bewaart.

“Af en toe heb je daar dus nog wel lol van, zoals wanneer iemand beweert dat je hem stiekem hebt gefotografeerd, terwijl je nog 30 foto’s van hem hebt waar hij uitgebreid op staat te poseren. En als ik zo doorga heb ik over tien jaar waarschijnlijk twee keer 150 TB, maar de kosten voor die opslag worden op den duur steeds goedkoper en je beelden worden – als het goed is –meer waard. Ik hoop ook dat een aantal van mijn beelden op den duur historisch zullen worden.”

En dan denkt ze vooral aan die serie ‘Slagroomtaart en slingers’, die ze het afgelopen jaar als Fotograaf des Vaderlands maakte. “Mensen zeggen daar nu vaak van dat het zo alledaags is en dat iedereen dat had kunnen maken, maar over 30 jaar heb ik wel een mooie collectie van hoe Nederland er anno nu uit zag. Ik heb er daarom ook juist op gelet om zoveel mogelijk details in beeld te brengen, zoals iPhones etc. Het zal natuurlijk niet – zoals vroeger – mijn pensioen betalen, toen je nog echt van je archief kon leven, maar het zou wel een mooi stuk historie zijn.”