Acht journalisten op eigen benen

Veertien landen (en drie niet-erkende republieken) met één gemeenschappelijke geschiedenis, zeven maanden reizen met zeven schrijvers en één fotograaf verder en je hebt een boek. Niet zomaar een boek. Het fotoreisboek “Op Eigen Benen” van Gert-Jan Peddemors (51), dat onlangs werd gepresenteerd.

Al sinds 1986 werkt hij aan de School voor Journalistiek in Utrecht en is hij docent redactionele vormgeving en fotojournalistiek. Ruim een halfjaar onbetaald verlof en zijn camera waren twee ingrediënten voor deze reis door de republieken van de voormalige Sovjet-Unie. Met als doel vast te leggen hoe de Sovjetgeschiedenis vandaag de dag nog terug te zien is en of zij na de val van de Unie op eigen benen zijn gaan staan.

Uit eigen zak
Een hele onderneming, als je bedenkt dat het ook allemaal in eigen beheer is gemaakt. “Maar dit idee is natuurlijk niet ineens ontstaan. Er is ook wel steeds een rekening aan de achterkant geweest die ik hiervoor aanvulde, die zeker 10 jaar heeft gestaan. Ik had ook al zo lang aan één stuk door aan de HU gewerkt, dat ik nu vond dat het wel eens tijd werd dit plan te verwezenlijken”, aldus Gert-Jan.

[pullquote align=”right”]Een collega schoot het plan vooraf van alle kanten af; de regio was te groot, ik spreek geen Russisch en je krijgt nooit een eenheid in de verhalen.[/pullquote]

De reis werd in etappes voltrokken en voerde van Estland, Letland en Litouwen all the way naar Tajikistan, Kyrgyzstan en Kazachstan. Alleen “Moederland” Rusland en Turkmenistan werden overgeslagen. “De meest rare plek om te zijn vond ik Abchazië, want dat is als enige eigenlijk nog een oorlogsgebied. Je merkte dat ook wel aan de bevolking, want de mensen waren er veel gereserveerder en er hing een hele ander sfeer. Fotograferen was daar soms dus ook wel wat moeilijker.“

“Voor de rest is het eigenlijk heel soepel gegaan, maar toegegeven: we hadden van tevoren niet zo’n strak omlijnd plan. Ik besprak dat ook van tevoren met een collega en hij schoot het plan van alle kanten af; de regio was te groot, ik spreek geen Russisch en je krijgt nooit een eenheid in de verhalen. Misschien een beetje naïef dus, maar we zijn gewoon gegaan en dan blijkt dat je toch gewoon tegen de verhalen aanloopt en je vanzelf je lijn vindt.”

[pullquote align=”right”]Het is een manier van werken waar menig buitenlandjournalist jaloers van wordt.[/pullquote]

Taalbarrière
Het is een manier van werken waar menig buitenlandjournalist jaloers van wordt. “We hebben natuurlijk ook heus wel frustraties gehad. Zo hebben wij niet spontaan – zoals Jelle Brandt Corstius langs het prikkeldraad in Zuid-Ossetië – met omstanders kunnen praten. Als je zo’n verhaal wil maken, dan moet je die mensen wel kunnen verstaan. Maar dat hebben wij geprobeerd zoveel mogelijk op te lossen met het gebruik van tolken. Dus, ik heb gelukkig nooit het gevoel gehad dat er een verhaal lag dat ik per se wilde maken, maar dat niet kon vanwege de taalbarrière.”

“Maar ik moet toegeven dat dat meer geluk dan wijsheid is geweest. Daar had ik van tevoren niet zo over nagedacht. In Wit-Rusland spreekt bijvoorbeeld geen hond Engels. Toen zijn we gelukkig via een Nederlander bij de Wereldomroep in contact gekomen met zijn Wit-Russische vrouw, die nog wel iemand uit haar boekenclub kende die Engels sprak en voor ons kon tolken.”

Gastvrij
De gastvrijheid van het gebied is dan ook een grote redding geweest. “Nu weet ik wel dat de gastvrijheid in landen buiten Europa vaak groter is dan bij ons, maar meestal is het dan nog wel zo dat je eerst iets met elkaar moet hebben voor je ergens uitgenodigd wordt. In Tadzjikistan liepen we een keer gewoon op straat, als enige buitenlanders in de wijde omtrek, en werden we uitgenodigd voor een enorm diner. Daar ben ik wel door verrast.”

Alleen in een Duits dorp in Kirgizië werden ze niet met zulke open armen ontvangen. “We kwamen er toen achter dat zij vaak als een stel achterlijken waren beschreven, dus die hadden niet zo’n zin om weer met journalisten te spreken. Uiteindelijk zijn we toen via een winkeleigenaar bij het huis van meneer ‘Schmidt’ terechtgekomen die ons toch wel wat mooie verhalen kon vertellen.”

[pullquote align=”right”]Het was natuurlijk ook een gebied dat heel erg verdeeld was in pro- en anti-Russisch.[/pullquote]

De actualiteit
Tijdens de reis 2013 is ook Oekraïne aangedaan, uiteraard nog voor de bom daar barstte. “Ik had natuurlijk nooit kunnen vermoeden dat dat ging gebeuren, maar erop terugkijkend is het ook weer niet heel raar geweest. Het was natuurlijk ook een gebied dat heel erg verdeeld was in pro- en anti-Russisch. Ik merk nu wel dat er door het nieuws meer aandacht voor dit onderwerp is en dus voor mijn boek, dat vind ik natuurlijk alleen maar mooi.”

Mensen hebben ook een bepaald beeld van dit gebied en weten van sommige landen het bestaan niet eens af. “Ik hoop daarom dat mensen door dit boek een positiever beeld van het gebied kunnen krijgen. Het is er namelijk niet alleen maar grijs, donker, grauw en met treurnis, ik vind het er best vrolijk. Een land als Georgië is bijvoorbeeld heel gezellig, de mensen zijn er heel uitgelaten en zelfs bourgondisch. Het is er veel leuker dan je denkt.”

Het boek ‘Op Eigen Benen’ met foto’s en verhalen uit de voormalige Sovjet-Unie is in een geselecteerd aantal boekenwinkels in Nederland te verkoop, maar ook te bestellen via Gert-Jan zelf.