Van Russia Today naar Ukraine Tomorrow

Terwijl in Oost-Oekraïne het leger de strijd tegen separatisten voortzet, draaien de Russische en Oekraïense propagandamachines op volle toeren. Vooral Rusland is berucht om de manipulatie van nieuwsfeiten. Het Engelstalige Russische televisiekanaal Russia Today kan worden gezien als een van de meest prominente uitlaatkleppen van het Kremlin.

De Britse journalist Sarah Firth besluit op 18 juli na vijf dienstjaren het Russische televisiekanaal Russia Today (RT) vaarwel te zeggen. Firth was op dat moment Londens correspondent voor het televisiekanaal en directe aanleiding voor haar vertrek was de berichtgeving van RT over het neerstorten van de Boeing 777 van Malaysia Airlines in het oosten van Oekraïne. De vliegramp die bijna 300 mensen het leven kostte. “Het standpunt van het netwerk was de schuld meteen bij Oekraïne te leggen”, verklaarde Firth haar besluit tegenover de Britse krant Telegraph. RT zocht volgens haar bewijs om het standpunt te onderbouwen. “Dit is zo’n onstabiele situatie en dat soort misleiding is gevaarlijk.”

Tegenhanger van de BBC
Wie voor het eerst Rusland bezoekt prijst zich misschien gelukkig met het enige Engelstalige Russische televisiekanaal op de kabel. In het land waar de Engelse taal bijna alleen in het toeristische Sint-Petersburg en de expat-gemeenschap in Moskou wordt beheerst, is een verstaanbaar nieuwskanaal een geschenk uit de hemel. De zender ziet er Westers en gedegen uit, maar schijn [pullquote align=”right”]In plaats van onafhankelijke journalistiek, staat de prestige van Rusland veel hoger in het vaandel[/pullquote]bedriegt. RT kan zich qua journalistiek niet meten aan de grote tegenhangers als de BBC en CNN. In plaats van onafhankelijke journalistiek, staat de prestige van Rusland namelijk veel hoger in het vaandel. Het is dan ook geen verrassing dat de zender meermaals is beticht van het voeren van propaganda van de Russische regering. Het zou menig journalist niet verbazen als RT een rechtstreeks lijntje heeft uitstaan naar het Kremlin.

Russia Today geeft een interessant inkijkje in de Russische kant van de informatieoorlog die sinds de protesten op het onafhankelijkheidsplein in het Oekraïense Kiev in alle hevigheid is losgebarsten. De machine draait op volle toeren en van alles wordt uit de kast gehaald om de reputatie van Rusland schoon te wassen. Russia Today staat in het teken van Ukraine Tomorrow. De zender gaat flexibel om met informatie over de opstandigheden en waar mogelijk geef het kanaal een eigen draai aan de gebeurtenissen. MH17 zou bijvoorbeeld zijn neergeschoten door het Oekraïense leger die het passagiersvliegtuig voor de privéjet van president Vladimir Poetin aanzagen. Of het was aangezien voor een Aeroflot-vliegtuig, de grootste luchtvaartmaatschappij van Rusland, en neergeschoten om Rusland te laten verleiden tot militair ingrijpen. Bij dat soort verslaggeving wordt vaak één bron tot in den treure aangehaald.

Financiering door de staat
Sarah Firth is lang niet de eerste journalist die pas tijdens de gevechten in Oost-Oekraïne de ware aard van RT ontdekte. De Amerikaanse Liz Wahl, presentator voor RT, gaf er 6 maart al de brei aan. Op dat moment waren Russische militairen, zonder herkenningstekens, op het Oekraïense schiereiland de Krim aanwezig om een referendum over aansluiting bij Rusland in goede banen te leiden. “Ik kan geen onderdeel zijn van een netwerk dat wordt gefinancierd door de Russische overheid die de acties van Poetin witwast”, zei Wahl in haar laatste minuten op de zender. “Ik ben er trots op Amerikaan te zijn en geloof in het verspreiden van de waarheid. Dat is waarom ik na deze nieuwsuitzending ontslag neem.”

Russia Today werd eind 2005 opgericht en het is geen geheim dat het wordt gefinancierd door de staat. De Russische president Vladimir Poetin bracht in juni 2013 een bezoek aan het kanaal. “Zeker, het kanaal wordt gefinancierd door de overheid, dus het kan niet anders dan de officiële lijn van de Russische [pullquote align=”right”]RT moet worden gezien als een onafhankelijk nieuwskanaal, zoals de Britse BBC en Nederlandse NPO-zenders[/pullquote] regering volgen in verslaggeving over gebeurtenissen in ons land en de rest van de  wereld. Maar ik wil graag onderstrepen dat het nooit is bedoeld dit kanaal, RT, op te voeren als geloofsverdediging voor de Russische politieke lijn”, zei Poetin. RT moet worden gezien als een onafhankelijk nieuwskanaal zoals de Britse BBC en Nederlandse NPO-zenders. De zender predikt zelf een ‘alternatief perspectief op grote wereldwijde gebeurtenissen’ te bieden en ‘voorziet een internationaal publiek van het Russische standpunt’.

De zender, die nu ook een Arabische, Spaanse en Amerikaanse variant heeft, wordt beheerd door de autonome non-profitorganisatie TV-Novosti. Een mediawaakhond bestaat in Rusland niet en Poetin blokkeerde eind 2012 bezuinigingen op de zender, nadat het ministerie van Financiën niet wilde tegemoetkomen aan de ruim 230 miljoen euro die RT had aangevraagd. Persbureau RIA Novosti, een van de oprichters van TV-Novosti en volledig in handen van de staat, voelde zich in februari 2012 genoodzaakt duidelijk te maken dat het niet de controle heeft over programmering van het televisiekanaal. Een grote hervorming van de media in 2013 schepte echter verwarring. RIA Novosti werd ontbonden en een nieuwe organisatie kwam daarvoor in de plaats: Rossia Sevodnja. Hoewel die naam zich in het Engels vertaalt naar Russia Today, zou de Engelstalige zender niets daarmee van doen hebben. De verwarring was daarmee compleet en het beheer over de zender is een gevoelig onderwerp.

Anti-VS
Opvallend aan de programmering van RT is dat het, in vergelijking met andere Russische media, sterk naar buiten toe is gekeerd. De naam is vrij misleidend, gezien de zender vooral bericht over gebeurtenissen in het buitenland. Als er over Rusland wordt bericht, worden gevoelige onderwerpen als corruptie en activisme geschuwd. Het kanaal verspreidt geen leugens, maar verdraait weleens de waarheid en heeft een selectieve keuze van berichtgeving. Vooral berichten die de Verenigde Staten in een kwaad daglicht [pullquote align=”right”]Vooral berichten die de VS in een kwaad daglicht stellen doen het goed op de zender[/pullquote] stellen doen het goed op de zender. De rellen in Ferguson zijn uitgebreid behandeld en de opkomst van de Islamitische Staat, waar het Witte Huis zijn hoofd over breekt, zijn voor RT aanleiding om te spreken over de manier waarop de VS toch de kant kiezen van de Syrische president Bashar al-Assad in de bestrijding van terrorisme. De conclusie laat niets aan de verbeelding over: Rusland zat met de steun aan Assad altijd al aan de goede kant.

RT is een mengelmoes van gedegen verslaggeving, selectieve berichtgeving, verdraaide werkelijkheden en zelfs complotdenken. De bomaanslagen op de Boston Marathon in 2013 zijn bijvoorbeeld door het kanaal in verband gebracht met een complottheorie van de Amerikaanse overheid. Dat soort berichten is afgewisseld met gedegen verslaggeving van het bezoek van de Amerikaanse president Barack Obama aan Rusland in 2010 en reportages over de Occupy Wallstreet-beweging in 2012, waarvoor de zender was genomineerd voor de prestigieuze Emmy Award. Berichtgeving over Oekraïne ligt gevoeliger. Waar de Westerse media met de beschuldigende vinger naar Poetin wijzen in de vliegtuigcrash in juli, zoekt RT vooral bewijzen die erop wijzen dat het Oekraïense leger zelf haar handen heeft vuilgemaakt.

Succes in het buitenland
Met het zicht op de gebeurtenissen in het buitenland, probeert RT de buitenlanders te laten zien dat de Russische regering lang niet zo slecht is als die van andere landen. Hoewel de koers die RT vaart duidelijk pro-Russisch is, heeft dat er niet toe geleid dat de zender in Westerse landen genegeerd wordt. In 2011 gold RT in de VS als de meest bekeken buitenlandse nieuwszender na BBC. In het derde kwartaal van 2012 was RT na BBC News en Sky News het meest bekeken nieuwskanaal in het Verenigd Koninkrijk. In 2012 was RT zelfs het meest bekeken kanaal op YouTube. Het jaar daarna werd de Russische zender de eerste nieuwszender met op YouTube 1 miljard kijkers. De zender trok de aandacht van Wikileadsleider Julian Assange en de Amerikaanse Larry King die nu hun eigen programma hebben op de zender. Russia Today is daarmee bepaald geen kleine jongen in de wereld van de media.

Voor berichtgeving over Rusland is Russia Today niet de meest voor de hand liggende bron, maar wat het wel biedt is een kijkje in het systeem van de Russische staatsmedia. Met haar miljoenenbudget en pro-Russische kijk, geeft RT wel het alternatieve perspectief op de wereldgebeurtenissen die het zelf predikt.