Rijden als een miljonair in Tadzjikistan

Een gloednieuwe BMW parkeert naast een roestende Lada in de Tadzjiekse stad Choedzjand. Een man met zonnebril stapt uit en doet met zijn sleutelzendertje de auto op slot. Achter hem staan een Jeep en een Mercedes voor het stoplicht te wachten. Het is niet wat je zou verwachten in een land als Tadzjikistan, dat tot de 40 armste ter wereld behoort. Veel gezien zijn de Lexus RX350 en de Toyota Landcruiser V8 (respectievelijk 73 duizend en 126 duizend euro). Het straatbeeld roept veel vragen op: tijd voor een onderzoekje naar de Tadzjiekse automarkt.

Gestolen
Na enige navraag blijkt al snel hoe de luxe auto’s Tadzjikistan binnenkomen. “De Europese auto’s komen via Letland en Litouwen naar hier, de Japanse auto’s via Dubai,” zegt Maya, een modieus geklede vrouw van rond de veertig. We kijken vanuit een restaurant uit op haar grijze Mercedes, die dubbel geparkeerd staat naast de BMW cabrio van haar zusje. “Veel auto’s zijn gestolen, en gaan op de zwarte markt voor weinig weg. Een Lexus kost hier 20 duizend dollar , terwijl hij in werkelijkheid veel meer zou moeten kosten.” Als reden geeft Maya het systeem in Tadzjikistan. “Het is voor autohandelaren simpel om ze hier kwijt te raken, de autoriteiten zijn corrupt en de douane is zo lek als een mandje.” Snel voegt ze eraan toe dat ze op de financiële afdeling van een groot telecombedrijf in Zweden werkt, mocht ik twijfelen aan hoe ze haar Mercedes kon betalen.

De bestuurders
Al is de prijs voor een Lexus niet op marktwaarde; er blijft nog steeds 20 duizend dollar over. Wie kan dat betalen? Op internet staan de nodige verklaringen, waarvan drugssmokkel de meest voorkomende is. Met Afghanistan als buurland is Tadzjikistan een belangrijke doorvoerhaven voor heroïne richting Rusland en Europa. Het antwoord van veel Tadzjieken op het onderwerp drugssmokkel is ontwijkend – al ontkent niemand het bestaan ervan. “Sommige mensen houden zich hier bezig met zaken die niet helemaal kloppen,” zegt Farhod, een gezette Tadzjiek na zijn tweede glas wodka. “Het is soms beter om niet te veel vragen te stellen. Na de Sovjet-Unie moesten we onszelf redden, en ieder doet dat op zijn eigen manier.”

Corruptie
Ook de overheid speelt een rol in het Tadzjiekse wagenpark. Het Ministerie van Verkeer veilt per opbod nummerbordcombinaties. Veel (invloed)rijke Tadzjieken tellen grof geld neer voor een eigen combinatie; vooral zevens, enen en nullen zijn gewild. Naar verluidt kan een nulletje extra op je Lexus veel politieogen de andere kant op laten kijken bij checkpoints, als agent wil je immers geen ruzie met vrienden van de burgemeester of de president. Op deze manier blijven veel kofferbakken gesloten, niet bepaald ongunstig voor drugssmokkel. “De prijs van een nummerbord? Sommige combinaties kunnen wel tienduizend dollar kosten,” zegt Maya.

Er komt een man naar ons tafeltje gelopen en pakt een stoel. Hij begroet ons joviaal in het Russisch, en blijkt naast een goede vriend van Maya ook een hooggeplaatst politieagent te zijn. Ondanks zijn vrije dag gaat om de vijf minuten zijn telefoon. “Dit is een vriendin van hem die bang is om te worden aangehouden. Of hij haar kan helpen als ze gecontroleerd wordt”, vertaalt Maya het vierde telefoongesprek vanuit het Russisch. “Zo gaan die dingen hier”. Na te hebben afgerekend stapt ze in haar auto, de agent zit al naast haar op de bijrijdersstoel. Ze glimlacht veelbetekenend: “hij is gewoon een goede vriend van me, die heeft iedereen toch?”

Project Menjatj (Russisch voor ‘Veranderd’) is een project van fotograaf Gert-Jan Peddemors, waarbij hij met zeven schrijvers door de republieken van de voormalige Sovjet-Unie reist. Doel van de reis is om vast te leggen hoe de Sovjet-geschiedenis vandaag de dag nog is terug te zien, en hoe deze bijzondere landen zich ontwikkeld hebben na de val van de Unie. De laatste etappe loopt door Centraal-Azië, waarbij Oezbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan en Kazachstan worden aangedaan. Gedurende zes weken schrijven Lindsey Groot en Sjoerd Klumpenaar de verhalen achter de foto’s van Gert-Jan. Naast verhalen voor De Buitenlandredactie produceren zij tijdens hun reis door Centraal Azië ook op www.menjatj.nl