|

Alles moet een bedoeling hebben

Alles moet in Zuid-Afrika altijd een bedoeling hebben. Toeval is iets dat in het religieuze en spirituele land categorisch wordt ontkend. ‘Alles gebeurt met een reden,’ staat er zelfs op de pols getatoeëerd van één van mijn beste vriendinnen in Johannesburg.

Ik geloof niet in een diepere (goddelijke) bedoeling achter de dingen. En dat leidt al enkele maanden tot hevige discussies in mijn Zuid-Afrikaanse leven. Astrologie en God zijn daarbij de meest frequente gespreksthema’s. Ik probeer dan met wetenschappelijke argumenten aan te tonen dat astrologie onzin is en dat de kans dat Jezus ooit over water liep natuurkundig gezien is uitgesloten. Zij proberen mij er op hun beurt van te overtuigen dat wetenschap ‘ook maar een geloof is.’

Dat laatste irriteert me. Het is de reden dat het onderwerp steeds weer terugkomt. Ik heb er niets op tegen dat iemand ergens in gelooft. Maar ik heb wel wat tegen op mensen die doen alsof (natuur)wetenschap min of meer gelijk is aan religie of bijgeloof. Dat slaat elke discussie dood. Onterecht, want wetenschap trekt van nature alles in twijfel, religie probeert twijfel juist uit te sluiten. Dat is een essentieel verschil.

Wegredeneren in plaats van verwerken
Dat Zuid-Afrikanen graag willen geloven dat de loop van de geschiedenis, de beweging van alle moleculen in het universum en hun individuele lot een diepere bedoeling heeft, begrijp ik overigens wel. Zuid-Afrika is een land met een verschrikkelijke geschiedenis. En veel Zuid-Afrikanen hebben ook privé het nodige meegemaakt – mishandeling, verkrachting, hiv/aids, het is allemaal aanwezig in mijn bescheiden vriendengroep.

Het lijkt een prettig idee dat die tragische voorvallen niet ‘zomaar’ plaatsvonden, dat het geen domme pech was, geen misdaad zonder verder doel, maar onderdeel van een ontwikkeling die uiteindelijk leidt tot iets moois, beters – tot meer geluk. Op die manier valt pijn weg te redeneren. Maar hierin meegaan zou slechts zijn ingegeven door medelijden. En medelijden is een slechte raadgever.

Wegredeneren is immers niet verwerken. Dat is een haast collectieve vergissing in Zuid-Afrika. Bovendien neemt ‘goddelijke zingeving’ de schuldvraag weg. Waarom zou je (als we het weer naar macroniveau trekken) de vroegere apartheidsregering iets aanrekenen als de onderdrukking van toen feitelijk een onderdeel was van een groter plan, een diepere bedoeling? Wie is er dan ooit nog verantwoordelijk voor zijn daden?

Ik stel in gesprekken met Zuid-Afrikaanse vrienden vaak dat je moraliteit ook helemaal niet uit de tien geboden hoeft te halen; dat het waarschijnlijker is dat de tien geboden een product zijn van de menselijke moraliteit, en niet andersom. Maar dat gaat er slecht in. Ook zeg ik vaak dat het nuttiger is op basis van eigen overwegingen af te zien van moord, dan dit te doen omdat de Bijbel stelt dat je in dat geval naar de hel gaat. Zelfstandig redeneren tegenover (religieuze) chantage.

Zendelingsgedrag
De filosoof Bertrand Russell zei het al: ‘Wat nodig is, is niet de wens te geloven, maar de wens om te ontdekken – wat exact het tegenovergestelde is.’ Het hardnekkige en zeer brede Zuid-Afrikaanse geloof in astrologie, spiritualiteit en religie maakt passief. Zonder zelfstandig te redeneren is de mens niet veel meer dan een robot, schreef de filosoof Erich Fromm.

Ik denk dat in de verandering van intellectuele passiviteit de sleutel ligt tot Zuid-Afrikaanse vooruitgang. Zolang veel Zuid-Afrikanen hun heil zoeken bij een hogere macht om misstanden in hun land ‘zin te geven’, zullen die misstanden nooit écht worden betreurd en aangepakt. En dus ga ik elke keer weer de discussie aan – al voel ik mij daardoor ironisch genoeg vaak niet zo gek veel anders dan de Europese zendelingen van twee eeuwen terug.

Vergelijkbare berichten