Pistorius

Het kan moeilijk iemand zijn ontgaan: vorige week schoot de beroemdste Zuid-Afrikaanse sporter zijn vriendin dood. Oscar Pistorius zegt dat hij haar aanzag voor een inbreker. Een twijfelachtig verhaal. En zelfs als het waar is, dan blijft de vraag: wat doet een topsporter met een 9mm-pistool in zijn slaapkamer?

Angst is een slechte raadgever. En angst is één van de grootste problemen in Zuid-Afrika, omdat angst voor geweld niet zelden juist slechts extra geweld veroorzaakt. Het is de reden dat zoveel mensen in Zuid-Afrika een pistool in huis hebben. Daarmee kunnen ongelukken gebeuren. ‘Het enige wat we moeten vrezen, is de angst zelf’, zei Franklin D. Roosevelt al eens.

Pistorius woonde in een gated community – zoals veel rijke Zuid-Afrikanen. Ze sluiten zich op achter hoge muren met schrikdraad en bewakers. En dan nog hebben zij, net als Pistorius, een cricketbat en een pistool naast hun bed liggen voor het geval er iemand door de beveiliging glipt. Angst lijkt soms in Zuid-Afrika nergens zo groot als in het eigen huis.

Paranoia en een geschiedenis vol geweld
Het probleem is dat je mensen niet kunt dwingen niet langer bang te zijn. En eerlijk is eerlijk, zonder muur ben je in Zuid-Afrika inderdaad niet altijd veilig. Zo’n vijftig mensen per dag worden er in het land vermoord. Dat is een aanzienlijk aantal, ook in verhouding tot het bevolkingsaantal.

Het leidt tot een voortdurende stroom berichten over bloederige incidenten. Daar worden mensen nog weer angstiger van. Zij sluiten zich verder op en bewapenen zich nadrukkelijker. En daardoor groeit de angst voor ‘de ander’ alleen maar. Wat weer leidt tot nog meer onderlinge afstand en paranoia. Individualisering en groeiende anonimiteit zijn slechte waarborgen voor vreedzaam samenleven.

Daar komt bij dat Zuid-Afrika van oudsher een gewelddadige samenleving is. Afrikaner Voortrekkers slachtten op zoek naar land twee eeuwen terug menig Zulu af. De slachtpartijen staan centraal in de mythevorming over hun geschiedenis. Zulu’s op hun beurt vereren Shaka Zulu alsof hij een halfgod is – maar dus wel één die duizenden slachtoffers maakte. Apartheid was een wreed onderdrukkend systeem. De strijd om er van af te komen, heet de ‘armed struggle.’

A country at war with itself
Journalist Antony Altbeker schreef enkele jaren terug een boek over criminaliteit in Zuid-Afrika: A country a war with itself. De titel vatte de situatie treffend samen. Zuid-Afrika is al decennia, eeuwen wellicht, in oorlog met zichzelf. En die strijd manifesteert zich zowel op maatschappelijk niveau als in de persoonlijke sfeer, in een individuele en een collectieve hang naar gewelddadige zelfdestructie.

Pistorius voerde kennelijk ook zo’n oorlog met zichzelf – al zijn sportieve successen ten spijt. Wellicht dronk hij zijn angst weg en greep hij in bezopen woede naar zijn pistool. Misschien was hij broodnuchter en was het werkelijk angst voor een inbreker die zijn vriendin fataal werd.

Het maakt niet meer uit. Het resultaat is hetzelfde: een dood fotomodel en nabestaanden die voortaan een nog weer verhevigde strijd zullen moeten voeren, nu plotseling blijkt dat zelfs de hoogste muren en de status van een alom bewonderde geliefde geen veiligheidsgaranties bieden.